Γράφει ο Ασπριάδης Νεόφυτος*
Δυναμική αλλαγή πλεύσης σήμανε για την ελληνική πολιτική ήδη από τις πρώτες βδομάδες της νέας Κυβέρνησης. Ο ΣΥΡΙΖΑ άλλαξε ριζικά τη στάση της Ελλάδας στην Ευρώπη και στη διεθνή σκηνή. Η Εικόνα της Ελληνικής Οικονομικής Κρίσης ως ανάξιο προς βοήθεια θύμα, της υποτέλειας και του συμβιβασμού στις όποιες ξένες επιταγές διαλύθηκε «εν μία νυκτί», αυτή της 25ης Ιανουαρίου.
Παρόλο τον εκλογικό και μετεκλογικό ενθουσιασμό για την αλλαγή στο εσωτερικό, οι Ευρωπαίοι δε δείχνουν να κατανοούν την αλλαγή και τη στάση της νέας κυβέρνησης. Σ’ αυτό, σημαντικό ρόλο παίζει η εικόνα που προβάλλονταν από την χώρα και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις προς το εξωτερικό και η εικόνα που οι Ευρωπαίοι όλα αυτά τα χρόνια διαμόρφωσαν για εμάς.
Ας δούμε διαχρονικά την εικόνα που οικοδομήθηκε από τα κυβερνητικά επιτελεία ή μη, όλα τα προηγούμενα χρόνια μέχρι τη νέα εικόνα που προσπαθεί να προβάλλει και να επιβάλλει σήμερα η νέα κυβέρνηση.
Ξεκινώντας από το 2010, την αρχή της οικονομικής κρίσης, η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου χρησιμοποίησε τη στρατηγική της απόδοσης ευθυνών με στόχο τις προηγούμενες κυβερνήσεις του Κ. Καραμανλή για την κατάσταση στην οποία βρήκε την χώρα. Στο πλαίσιο αυτό επιχείρησε να δικαιολογηθεί και να απολογηθεί για τη μη τήρηση των δεσμεύσεών του, της υπόσχεσής του αλλά και την προσχώρηση στο ΔΝΤ. Εντός του πρώτου εξαμήνου της κυβέρνησης αναγκάστηκε να απολογηθεί για το «Λεφτά υπάρχουν», μια προεκλογική φράση που έγινε σύνθημα του ΠΑΣΟΚ και δεν βρήκε ανταπόκριση στην ελληνική οικονομική πραγματικότητα μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο κ. Παπανδρέου επιστράτευσε το παίγνιο απόδοσης ευθυνών με κατεύθυνση το εσωτερικό μέτωπο. Η ρητορική αυτή στρατηγική ωστόσο, αποτέλεσε το έναυσμα για μια εσωτερική πολιτική κρίση, που βύθισε ακόμα περισσότερο τη χώρα.
Η εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό καταστράφηκε αυτή τη περίοδο, εξαιτίας αυτής της στρατηγικής εκ μέρους του κ.Παπανδρέου. Η Κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ επιχείρησε να γίνει αγαπητή στην Ευρώπη «καταδίδοντας» τα «κακώς κείμενα» του εσωτερικού της Ελλάδας. Με τη δημοσιοποίηση ωστόσο των λεγομένων του κ.Παπανδρέου, ότι διοικεί μια χώρα «διεφθαρμένων» (με την ρήση «Η Ελλάδα έχει μια βαθιά διαφθορά από πάνω έως κάτω»), η εικόνα της χώρας απέκτησε ένα αρνητικό πρόσημο και καλλιεργήθηκε η στάση των «δίκαιων θυμάτων» ή «ανάξιων προς βοήθεια θυμάτων».
Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη αντί να εκτιμήσει την ειλικρίνεια του κ.Παπανδρέου και να συμβάλει υπέρ του έργου της Ελληνικής Κυβέρνησης, θεώρησε πως οι Έλληνες είναι άμοιροι των πράξεων τους και τους αξίζουν αυτά που παθαίνουν. Η ρητορική και η αντίληψη τόσο των Γερμανών όσο και του διεθνούς τύπου στρέφονταν κατά της Ελλάδας, κατηγορώντας την ως διεφθαρμένη χώρα και καταχραστή του ευρωπαϊκού χρήματος.
Απόδειξη αυτών υπήρξαν τα άρθρα του Spiegel με τα αρχαιοελληνικά αγάλματα και πολλά άλλα. Προς αυτή την κατεύθυνση βοήθησαν και τα εγχώρια ΜΜΕ τα οποία πρόβαλαν καταχρήσεις δημοσίου χρήματος και Ευρωπαϊκών πόρων.
Η αρνητική εικόνα της Ελλάδας είχε διαχυθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη, κάνοντας δύσκολη την όποια διαπραγμάτευση για το χρέος αλλά και για βοήθεια. Υπό αυτό το βάρος αλλά και άλλων προβλημάτων η Κυβέρνηση Παπανδρέου παραιτείται υπέρ μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας.
Η έλευση της Κυβέρνησης των κκΣαμαρά – Βενιζέλου επιχείρησε να αλλάξει το επικοινωνιακό πλαίσιο και την εικόνα της Ελλάδας. Ο κ. Σαμαράς έβαλε ένα τέλος στο εσωτερικό παίγνιο απόδοσης ευθυνών και χρησιμοποίησε θετική προβολή τόσο για την κυβέρνησή του όσο και για τους Ευρωπαίους. Ακόμη και η συγκυβέρνηση με το ΠΑΣΟΚ έτεινε προς την κατεύθυνση της ενότητας.
Οι ανατρεπτικές εκλογές του Μαΐου – Ιουνίου 2012 εκτόνωσαν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική κρίση στην κοινή γνώμη, ενώ η Κυβέρνηση του κ. Σαμαρά επιχείρησε να δώσει έμφαση στην εγγύηση της σταθερότητας και της οικονομικής ασφάλειας, κυρίως με άμεσο αποδέκτη τους δανειστές. Με πολύ κόπο και αφοσίωση στις ευρωπαϊκές επιταγές η κυβέρνηση επιχείρησε να αλλάξει την εικόνα της Ελλάδας προς ένα πιο θετικό πλαίσιο.
Η απουσία εσωτερικής αντιπαράθεσης και απόδοσης ευθυνών συνέβαλε προς την κατεύθυνση της σταθερότητας. Η χρήση θετικών εικόνων και πλήρους αφοσίωσης στις ευρωπαϊκές επιταγές και πολιτικές λιτότητας κατάφερε να αλλάξει την εικόνα της Ελλάδας και να την οδηγήσει σε μια θετικότερη αντίληψη στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Η προβαλλόμενη εικόνα της Ελλάδας καθ’ όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης 2012- 2014 στόχευε στην ασφάλεια και τη σταθερότητα με κοινό – στόχο (targetgroup) τους εταίρους της ΕΕ και την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, από τα μέσα του 2014 και μετά, άλλαξε την ρητορική του και εγκαινίασε μια στρατηγική εξωτερικής σύγκρουσης βασισμένη στη συνεχή λιτότητα και τη φτώχεια, που είχε οδηγήσει η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με την πολιτική της.
Σε αυτό το πλαίσιο, κινήθηκε βασισμένος στη σύγκρουση με όρους γεωπολιτικούς, προτάσσοντας την ανθρωπιστική κρίση και την κρίση λιτότητας στην Ευρώπη. Κυρίως η επικοινωνιακή της στρατηγική βασίστηκε στην απόδοση ευθυνών σε εξωτερικούς παράγοντες με κύριο αποδέκτη τη Γερμανία.
Αυτό, ως έμφυτο πιστεύω της ελληνικής κοινής γνώμης, απέδωσε ως στρατηγική, οδηγώντας τον ΣΥΡΙΖΑ σε νίκη στις εκλογές του 2015. Η συγκρουσιακή τακτική και η στρατηγική απόδοσης ευθυνών κατά της Γερμανικής Κυβέρνησης, η χρήση του πλαισίου του Ναζισμού αλλά και η χρήση της ιστορικής αναφοράς στα κατοχικά δάνεια ενίσχυσαν το πατριωτικό αίσθημα της κοινής γνώμης.
Η στρατηγική αυτή βασίστηκε στη χρόνια καταπίεση της ελληνικής κοινής γνώμης, και του αδιεξόδου, που έβλεπαν από τη διακυβέρνηση του κ. Σαμαρά. Το προεκλογικό δίλλημα Φόβος για το Χάος ή Ελπίδα μεΣύγκρουση έγειρε υπέρ του δεύτερου. Το σύνθημα άλλωστε Ευρώ ή Χάος της ΝΔ το 2012 φάνηκε να μη βρίσκει αντίκρισμα, δεδομένου ότι το χαρτί είχε ήδη παιχτεί.
Ο ΣΥΡΙΖΑ όμως είχε αλλάξει το αφήγημά του και το έκανε πιο συγκεκριμένο. Απόδοση Ευθυνών στην Ευρώπη και τη Γερμανία και διεκδίκηση των δικαιωμάτων της Ελλάδας. Το αφήγημα αυτό βρήκε αντίκτυπο στον καταπιεσμένο από την λιτότητα ελληνικό λαό. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο ο ΣΥΡΙΖΑ εκμεταλλεύτηκε την αντιπαραγωγική πολιτική της λιτότητας και του οικονομικού μοντέλου της Γερμανίας, προτάσσοντας μια εναλλακτική πολιτική για την έξοδο από την κρίση.
Επίσης, χρησιμοποιώντας την ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα ως επιχείρημα, επιδίωξε να επηρεάσει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, βασισμένη στη στρατηγική των «άδικων θυμάτων» ή των «άξιων προς βοήθεια θυμάτων». Η στρατηγική αυτή αποσκοπεί στη συμπάθεια της κοινής γνώμης για την Ελλάδα και τη δημιουργία θετικής και συμπαθητικής εικόνας με στόχο το θυμικό της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Εφόσον το κατάφερνε αυτό, θεωρεί πως η κοινή γνώμη θα ασκήσει πιέσεις στις κυβερνήσεις να αποδεχτούν ηπιότερα μέτρα ή συνολική αλλαγή του οικονομικού μοντέλου διαχείρισης της κρίσης σε Ελλάδα αλλά και Ευρώπη.
Συμπερασματικά, η επικοινωνιακή στρατηγική της Ελλάδας για τη διαχείριση της εικόνας της εντός της κρίσης άλλαξε ριζικά από το 2010 μέχρι σήμερα και πέρασε από πολλά στάδια. Είναι γεγονός πως η διαχείριση της Κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου είχε αρνητικά αποτελέσματα, επιδεινώνοντας την κρίση και δημιουργώντας μια πολιτική κρίση παράλληλα με την οικονομική. Ο σκοπός του ήταν βέβαια η συμπάθεια της διεθνούς κοινότητας και η διαχείριση της αποτυχίας των προεκλογικών εξαγγελιών, αλλά βύθισε την χώρα πιο βαθιά και κατέστρεψε τη διεθνή εικόνα της στο εξωτερικό.
Στην αντίπερα όχθη, ο ΣΥΡΙΖΑ άλλαξε ριζικά τη στρατηγική και κατάφερε να συσπειρώσει το εσωτερικό μέτωπο, πράγμα που θεωρητικά θα έπρεπε να είχε γίνει στην αρχή της κρίσης. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να διαφοροποιήσει την προηγούμενη περίοδο της οικονομικής και πολιτικής κρίσης και να τη θέσει σε ένα νέο πλαίσιο. Αυτό το νέο πλαίσιο δεν παρουσιάστηκε με αρνητισμό και απόδοση ευθυνών στο εσωτερικό, με αποτέλεσμα να διατηρήσει τη θετική εικόνα που είχαν αναπτύξει οι προηγούμενες κυβερνήσεις των κ. Σαμαρά – Βενιζέλου αλλά ταυτόχρονα να την κάνει και πιο συμπαθητική, τονίζοντας την ανθρωπιστική διάσταση του ζητήματος.
Κατά συνέπεια, ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε τις εκλογές, όχι μόνο γιατί αποτέλεσε μια εναλλακτική πρόταση, αλλά και γιατί κατάφερε να αφυπνίσει το πατριωτικό αίσθημα των Ελλήνων, να δημιουργήσει ένα αντίπαλο δέος εκτός συνόρων και εκτός του πολιτικού συστήματος και να θέσει την Ελλάδα στο πλαίσιο των «άδικων θυμάτων» ή «άξιων προς βοήθεια θυμάτων», επηρεάζοντας την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη αλλά και το εσωτερικό για το περί δικαίου αίσθημα του λαού.
Ωστόσο, όλα μένει να κριθούν στη διαπραγμάτευση, όπου τα κριτήρια είναι αμιγώς πολιτικά και διπλωματικά και λιγότερο επικοινωνιακά. Το επικοινωνιακό παιχνίδι έπαιξε το ρόλο του και θα τον παίξει εκτός της αίθουσας. Το σίγουρο όμως είναι πως πέτυχε να εξαλείψει την πολιτική κρίση των τελευταίων τεσσάρων χρόνων.
*Ο Ασπριάδης Νεόφυτος είναι Σύμβουλος Επικοινωνίας και Διεθνολόγος, Συνεργάτης Ερευνητής στο Εργαστήρι Στρατηγικής Επικοινωνίας και Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Πειραιά
Πηγή: Εφημερίδα «Ελευθερία» Σερρών