Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE News.
H στιγμή εκείνη που μια κοντόχοντρη φιγούρα χώθηκε σε μια τρύπα στο ντους του κελιού του και από εκεί, μέσω μιας σήραγγας συνολικού μήκους ενός μιλίου, απέδρασε από την φυλακή, σηματοδότησε μια χρονιά-σταθμό για τον πόλεμο της χώρας του Μεξικού με τα καρτέλ ναρκωτικών που δρουν εκεί. Ήταν επιπλέον και μια ιδιαίτερα ντροπιαστική στιγμή για την κυβέρνηση της χώρας.
Ήταν η χρονιά που ο Joaquin "El Chapo" Guzman, αρχηγός μιας εκ των πιο πετυχημένων οργανώσεων διακίνησης ναρκωτικών απέδρασε από την φυλακή. Ξανά.
Τι κι αν ο πρόεδρος Enrique Pena Nieto συνέχιζε να διατυμπανίζει ότι ο αριθμός των δολοφονιών είχε αρχίσει να πέφτει; Αυτή η απόδραση έριξε βαριά την σκιά της πάνω σε όλα, ακόμα και πάνω από τις ειδήσεις πως μέσα στο 2015 συνελήφθησαν τόσο οι αρχηγοί των Zetas και των Knights Templar, όσο και μερικές επιτελικές φιγούρες του Jalisco New Generation καρτέλ, σοβαρά χτυπήματα δηλαδή που οι αρχές κατάφεραν σε μερικές από τις πλέον ισχυρές εγκληματικές οργανώσεις του τόπου.
Η δεύτερη απόδραση του Chapo -η πρώτη ήταν από μια ακόμη φυλακή υψίστης ασφαλείας το 2001- δεν ήταν απλώς ντροπιαστική για τις αρχές. Αποτέλεσε και ένα σύμβολο για την ανικανότητα της κυβέρνησης να εισάγει νέες, λειτουργικές ιδέες στον συνεχιζόμενο αγώνα της ενάντια στα καρτέλ ναρκωτικών του Μεξικού.
Υπολογίζεται ότι από την ώρα που ο πρόεδρος Felipe Calderon εξαπέλυσε τις στρατιωτικές δυνάμεις του τόπου στο κατόπι των καρτέλ πριν από εννέα χρόνια, έχουν καταγραφεί 190,000 δολοφονίες, αποτέλεσμα του πολέμου κατά των ναρκωτικών. Επιπλέον, έχουν εξαφανιστεί άλλες 25,000 ψυχές. Ακόμα και με τις πλέον συντηρητικές εκτιμήσεις, λέγεται πως η βία από αυτήν την μακροχρόνια σύγκρουση έχει επηρεάσει εκατοντάδες χιλιάδες άτομα.
Ο Pena Nieto, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα τον Δεκέμβριο του 2012, έχει αλλάξει ελάχιστα τις πρακτικές που παρέλαβε από τον Calderon, ο οποίος στόχευε κυρίως υψηλόβαθμα στελέχη των οργανώσεων, με περιοδικές εφόδους ομοσπονδιακών δυνάμεων σε περιοχές όπου συνέβαιναν τα περισσότερα περιστατικά βίας που συνδέονταν με τα καρτέλ. Είναι μια στρατηγική που σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν μπορεί να προσφέρει παρά μόνο προσωρινά αποτελέσματα και καμιά φορά ούτε καν αυτά.
«Η κυβέρνηση της χώρας κάνει τα ίδια πράγματα από χρόνο σε χρόνο, αλλά δεν βλέπουμε κάποια βελτίωση», λέει ο Edgardo Buscaglia, ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους αναλυτές του παγκόσμιου οργανωμένου εγκλήματος. «Βλέπουμε ότι ελευθερώνονται περισσότερα κεφάλαια τόσο από την Μεξικάνικη κυβέρνηση όσο και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά δεν βλέπουμε ουσιαστικά αποτελέσματα».
Ο Buscaglia πιστεύει ότι ένα από τα βασικά στοιχεία που λείπουν από την εκστρατεία εναντίον των καρτέλ, είναι μια ειλικρινής προσπάθεια εξάρθρωσης της διαφθοράς στα υψηλότερα πολιτικά επίπεδα, μιας και μέσω αυτής έχουν καταφέρει τα καρτέλ να αποκτήσουν πρόσβαση σε σημαντικά κομμάτια της κρατικής μηχανής. Αν το κράτος δεν καταφέρει να επανακτήσει τον πλήρη έλεγχο του οικοδομήματός του, τότε θα υπάρχει πάντα χώρος για το οργανωμένο έγκλημα, ανεξάρτητα με το πόσα υψηλόβαθμα στελέχη συλλαμβάνονται ή με το πόσα καρτέλ εξαρθρώνονται ανα περιόδους.
«Το πρόβλημα της πολιτικής διαφθοράς δεν αντιμετωπίζεται με κανέναν τρόπο», τονίζει. «Μέχρι να γίνει μια τέτοια προσπάθεια από την κυβέρνηση της χώρας, δεν πρόκειται να δούμε ουσιαστικές αλλαγές, όσο αυτό αφορά τον περιορισμό αυτών των εγκληματικών ομάδων».
Η κυβέρνηση έδειχνε καταδικασμένη στο να επαναλάβει λάθη του παρελθόντος από την αρχή κιόλας της χρονιάς, αλλά αυτήν την φορά υπήρχε μια σημαντική διαφορά. Έδειχνε πλέον πιο δύσκολο να καλυφθεί το γεγονός πως οι τακτικές της συχνά οδηγούσαν σε καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στις 6 Ιανουαρίου, τουλάχιστον 9 πολίτες έχασαν την ζωή τους, κατά την διάρκεια μιας εφόδου της ομοσπονδιακής αστυνομίας, εναντίον μιας αυτόνομης πολιτοφυλακής που είχε καταλάβει το δημαρχείο της πόλης Apatzingan, στην ταλαιπωρημένη από συγκρούσεις περιοχή του Michoacan. Η κυβέρνηση μέχρι εκείνο το σημείο είχε υποστηρίξει την εν λόγω πολιτοφυλακή, καθώς με τις ενέργειες της αποδυνάμωνε το καρτέλ των Knights Templar, αλλά εν τέλει η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχο.
Οι αρχές υποστήριξαν πως τα θύματα σκοτώθηκαν από «φιλικά πυρά», αλλά μήνες αργότερα, μια δημοσιογραφική έρευνα ανέβασε τον αριθμό των θυμάτων στα 16 και αποκάλυψε μαρτυρίες που έκαναν λόγο για εξώδικες εκτελέσεις. Μια έκθεση της Εθνικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που εκδόθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, τόνισε που υπήρχαν ξεκάθαρες αποδείξεις πως τουλάχιστον έξι άτομα είχα πεθάνει λόγω υπερβολικής χρήσης βίας από την πλευρά των αστυνομικών, ανάμεσα στα οποία υπήρχε και ένας άοπλος άντρας ο οποίος είχε δεχθεί 14 σφαίρες.
Τα γεγονότα στο Apatzingan, έφεραν πάλι στην πρώτη γραμμή της δημοσιότητας το ζήτημα της κατάχρησης εξουσίας από την πλευρά των αστυνομικών αρχών. Επιπλέον, εκείνην την περίοδο, η κυβέρνηση προσπαθούσε ακόμα να αντιμετωπίσει την λαϊκή κατακραυγή που ακολούθησε, μετά την εξαφάνιση 43 μαθητών στην πόλη της Iguala τον Σεπτέμβριο του 2014, έπειτα από επίθεση που δέχτηκαν από την δημοτική αστυνομία της περιοχής.
Εικόνα από την κηδεία ενός πολίτη που πυροβολήθηκε κατά την διάρκεια επιχείρησης της ομοσπονδιακής αστυνομίας στην πόλη Apatzingan στις 6 Γενάρη (φωτογραφία της Rebecca Blackwell/AP)
Το εν λόγω συμβάν προκάλεσε τεράστιες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες στην χώρα, οι οποίες διήρκεσαν για μήνες. Ο αριθμός των ανθρώπων που συμμετείχαν στις πορείες είχε μειωθεί αισθητά στις αρχές του 2015, αλλά η εξαφάνιση των 43 μαθητών στιγμάτισε την κυβέρνηση σε όλη την διάρκεια του έτους, ειδικά σε διεθνές επίπεδο.
Για το μεγαλύτερο μέρος του 2015, η κυβέρνηση επέμεινε να υποστηρίζει την «ιστορική αλήθεια» την οποία διετύπωσε τον Νοέμβριο του 2014 ο τότε γενικός εισαγγελέας Jesus Murillo Karam. O Karam υποστήριξε πως η δημοτική αστυνομία δούλευε για τους Guerreros Undios, μια τοπική συμμορία και ότι είχαν απαγάγει τους μαθητές, όταν τους πέρασαν για μέλη μιας αντίπαλης συμμορίας, των Los Rojos. Τα σώματα των μαθητών, υποστήριξε εν συνεχεία, αποτεφρώθηκαν σε μια χωματερή.
«Οι αποδείξεις που έχουμε, μας επιτρέπουν να πούμε πως οι μαθητές απήχθηκαν, εκτελέστηκαν, αποτεφρώθηκαν και τα υπολείμματά τους πετάχτηκαν στο ποτάμι», δήλωσε ο Murillo Karam τον Γενάρη.
Οι γονείς των παιδιών, καθώς και πολύς κόσμος ακόμα ανά την χώρα, απέρριψε αυτήν την εκδοχή, μια εκδοχή που εν τέλει κατεδαφίστηκε πλήρως στα μάτια της διεθνούς κοινότητας από μια έκθεση 500 σελίδων του Inter-American Human Rights Commission (CIDH), τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε. Οι ειδικοί αναλυτές που συνέταξαν την έκθεση, συμπέραναν πως η αστυνομία γνώριζε πως οι μαθητές δεν ήταν μέλη άλλων συμμοριών και πως ήταν «επιστημονικά αδύνατον» να είχαν αποτεφρωθεί στην χωματερή.
Με τις πιέσεις να αυξάνονται από την πλευρά διεθνών οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κυβέρνηση τελικά αναγκάστηκε να επανεκκινήσει την επίσημη έρευνα σχετικά με το συμβάν. Αν και έλαβε πολύ λιγότερη δημοσιότητα από την απόδραση του Chapo, ήταν και αυτή μια ιδιαίτερα ντροπιαστική στιγμή για την κυβέρνηση.
Κατά την διάρκεια του 2015, οι προσπάθειες της κυβέρνησης να μετριάσει τις αρνητικές εντυπώσεις σχετικά με τις συνεχιζόμενες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από πλευράς της έρχονταν σε αντίθεση με τις διθυραμβικές ανακοινώσεις της περί νέων συλλήψεων εμπόρων ναρκωτικών. Κάποιες από αυτές τις συλλήψεις ήταν όντως πολύ σημαντικές. Άλλες όχι και τόσο.
Τον Φεβρουάριο, η ομοσπονδιακή αστυνομία συνέλαβε τον αρχηγό του καρτέλ Knights Templar, ένα πρώην δάσκαλο δημοτικού σχολείου που είχε αφήσει πίσω του τον πραγματικό του όνομα, Servando Gomez Martinez, μιας και χρησιμοποιούσε το προσωνύμιο La Tuta.
Οι Knights Templar – με έδρα τους την περιοχή του Michoacan αλλά με επιρροή και σε άλλες περιοχές – ήταν ήδη μια σκιά του παλαιού σαφώς ισχυρότερου εαυτού τους, ενώ ο La Tuta προσπαθούσε να ξεφύγει από τις αρχές, ζώντας σε σπηλιές για μήνες. Εντούτοις, η σύλληψή του συνέβη ενώ προσπαθούσε να πάρει ένα χοτ ντογκ από έναν πλανόδιο στην πόλη της Morelia. Οι αρχές δήλωσαν πως ακολούθησαν μια σειρά στοιχείων που είχαν ξεκινήσει με την παρακολούθηση των τηλεφωνικών του συνομιλιών και είχαν ολοκληρωθεί όταν η κοπέλα του προσπάθησε να του πάρει ένα κέηκ σοκολάτας για τα γενέθλιά του.
Μια εβδομάδα αργότερα, οι αρχές συνέλαβαν τον Omar Trevino Morales, τον αδερφό του Miguel Trevino Morales, ο οποίος πριν την σύλληψή του το 2013, ήταν ένας εκ των ισχυρότερων αρχηγών του διαβόητου Zetas καρτέλ, όταν αυτό ήταν στο απόγειο της δύναμής του. Η νέα αυτή σύλληψη, φάνταζε σαν το τελειωτικό χτύπημα για τους Zetas, που είχαν γίνει γνωστοί για το στρατιωτικό τους στυλ, καθώς και για τις ακραίες εκφράσεις βίας, ενώ κάποια στιγμή θεωρούνταν οι βασικοί αντίπαλοι για το Sinaloa καρτέλ του Chapo.
Λίγοι θρήνησαν την πτώση των Knights Templar και των Zetas – δύο εκ των πλέον αδίστακτων καρτέλ της χώρας – αλλά κρίνοντας από γεγονότα του παρελθόντος, αυτή η εξέλιξη δεν είναι απαραίτητο ότι θα φέρει την ηρεμία και την ειρήνη στις περιοχές που κάποτε εξουσίαζαν.
H εισαγγελέας Arely Gómez εξετάζει την σήραγγα από την οποία απέδρασε ο El Chapo. (Φωτογραφία απο AP)
Οι κυβερνήσεις του Μέξικο και των Ηνωμένων Πολιτειών, δέχτηκαν με πανηγυρικούς λόγους την διάλυση του άλλοτε κραταιού Beltran Leyva καρτέλ, όταν άρχισαν να συλλαμβάνονται ή να σκοτώνονται οι αρχηγοί του το 2009. Ο επίλογος βέβαια δεν ήταν διόλου πανηγυρικός, καθώς η διάλυση του καρτέλ οδήγησε στην δημιουργία μικρότερων ομάδων, οι οποίες αποδείχτηκαν το ίδιο βίαιες και το ίδιο δύσκολες να ελεγχθούν. Η συνεχιζόμενη κρίση στο Guerrero – με αποκορύφωμα την εξαφάνιση των 43 μαθητών – έχει τις ρίζες της στις συγκρούσεις μεταξύ αυτών των ομάδων.
Καθώς η κυβέρνηση πέρασε το 2015, προσπαθώντας να περιορίσει τις επιπτώσεις από της διάσπαση των καρτέλ σε περιοχές όπως το Guerrero, φάνηκε να μην δίνει την πρέπουσα σημασία στην άνοδο ενός νέου μεγάλου συνδικάτου εγκλήματος. Όταν το έκανε, δεν είχε πλέον επιλογή.
Το Jalisco New Generation καρτέλ, το οποίο είναι γνωστό και ως CJNG, ιδρύθηκε πριν από περίπου τρία χρόνια, κυρίως από τα απομεινάρια διαλυμένων καρτέλ. Η εν λόγω ομάδα δεν απασχόλησε την δημοσιότητα, μέχρι την πρώτη Μάη, οπότε και πρωταγωνίστησε σε μερικές ιδιαίτερα βίαιες ανταλλαγές πυρών καθώς και σε μερικούς συντονισμένους «ναρκο-αποκλεισμούς» σε τέσσερις διαφορετικές περιοχές. Σε μια από τις παραπάνω συμπλοκές, μέλη της οργάνωσης χρησιμοποίησαν ένα ρουκετοβόλο για να ρίξουν ένα ελικόπτερο της αστυνομίας.
Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να κηρύξει τον πόλεμο στο καρτέλ του Jalisco.
Μέσα στον ίδιο μήνα, η ομοσπονδιακή αστυνομία και ο στρατός εφορμούν σε ένα μικρό ράντσο, κοντά στην μικρή πόλη Tanhuato, η οποία σύμφωνα με αυτά που υποστήριξαν οι αρχές, ήταν γεμάτο από οπλισμένα μέλη του CJNG. H επιχείρηση ολοκληρώθηκε με 43 νεκρούς – 42 πιθανά μέλη του καρτέλ και έναν ομοσπονδιακό πράκτορα – αλλά το άνισο «μοίρασμα» των απωλειών δημιούργησε εκ νέου υποψίες για εξώδικές δολοφονίες. Η Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έχει ξεκινήσει μια έρευνα σχετικά με το συμβάν, αλλά δεν έχει δημοσιεύσει ακόμα τα πορίσματά της.
«Το CNJG έχει γίνει ο πρωταρχικός στόχος των αρχών γιατί προκάλεσαν ευθέως την εξουσία τους», λέει ο Francisco Jimenez Reynoso, ένας ερευνητής του Πανεπιστημίου της Guadalajara, της πρωτεύουσας του Jalisco. «Μην ξεχνάτε πως τα μέλη της ομάδας κατέρριψαν ένα ελικόπτερο του στρατού και πως ο στρατός εννοείται πως είναι η ισχυρότερη δύναμη της χώρας».
Οι ενέργειες της κυβέρνησης όμως, σύμφωνα με τον Jimenez, εξακολουθούν να μην έχουν ιδιαίτερο αποτέλεσμα. «Αυτό το οποίο διαφημίζει η κυβέρνηση, ουδεμία σχέση έχει με τα αποτελέσματα που παράγει. Βλέπουμε ότι τα καρτέλ δυναμώνουν».
Κατά την διάρκεια του έτους, συνελήφθησαν μερικά σημαντικά μέλη του CJNG. Aνάμεσα σε αυτά συναντάμε τον αδερφό καθώς και τον γιο του αρχηγού της ομάδας Nemesio Oseguera Cervantes, ή αλλιώς El Mencho, ενώ μερικά ακόμα μέλη που σύμφωνα με τις αρχές αναγνωρίζονται ως κομβικά στελέχη του καρτέλ, δεν αναγνωρίζονται από πολλούς. Ο El Mench όμως παραμένει ελεύθερος και πολλοί λένε πως η αύξηση των δολοφονιών εντός της περιοχής, έχει να κάνει με τις νέες ισορροπίες εξουσίας που πρέπει να βρεθούν μετά από αυτές τις συλλήψεις.
Η ικανότητα της κυβέρνησης βέβαια να παρουσιάζει την σύλληψη (ή τον θάνατο) κάθε εμπόρου ως μια μεγάλη της επιτυχία υπονομεύθηκε σαφώς από την απόδραση του Chapo και τις αποτυχημένες προσπάθειες των αρχών να τον ξαναπιάσουν.
Φήμες για το που βρίσκεται ο El Chapo; Άφθονες. Βενεζουέλα, Κόστα Ρίκα Αργεντινή, Χιλή, ακόμα και στα βουνά της Sierra Madre. Ακόμα όμως και αν τελικά συλληφθεί, η ζημιά στο κύρος των αρχών έχει γίνει.
Η κυβέρνηση παραδέχεται πως ο Chapo δεν θα μπορούσε να είχε ξεφύγει χωρίς την βοήθεια των υπεύθυνων της φυλακής, αρκετοί από τους οποίους βρίσκονται ήδη φυλακισμένοι, ανάμεσα στους οποίους είναι τόσο ο διευθυντής της φυλακής, όσο και ο επικεφαλής των ομοσπονδιακών φυλακών. Έστω κι έτσι όμως, τα πλάνα από το κύκλωμα CCTV που παρακολουθούσε το κελί του Chapo 24 ώρες το 24ωρο είναι εξευτελιστικά. Ο ήχος του τρυπανιού ακούγεται πεντακάθαρα για έξι ολόκληρα λεπτά πριν ο Chapo μπει στην σήραγγα. Μισή ώρα αργότερα, διακρίνουμε έναν υπάλληλο της φυλακής να κοιτάει ανάμεσα από τα κάγκελα και να αναφωνεί προς τον προϊστάμενο του: «Commadante, υπάρχει μια τρύπα στην ντουζιέρα».
«Προσπαθούμε να αλλάξουμε τα πράγματα», δήλωσε ο Υπουργός Εσωτερικών της χώρας Miguel Angel Osorio Chong, κατά την διάρκεια μιας συνέντευξης στο Radio Formula την εβδομάδα που μας πέρασε, όπου αγνόησε τα στατιστικά στοιχεία που έδειχναν μια αύξηση της τάξης του 8% στους φόνους στους πρώτους 11 μήνες του 2015, επιμένοντας να τονίζει τα μειωμένα νούμερα δολοφονιών στα βόρεια της χώρας, τα οποία όμως είχαν σημειωθεί κατά την διάρκεια της θητείας της προηγούμενης κυβέρνησης.
«Έχουμε ακόμα δοκιμασίες μπροστά μας, αλλά σας λέω ότι έχουμε κάνει σημαντικά βήματα προόδου».
Τελικά ίσως τα έλεγε για να τα ακούσει ο ίδιος.
http://www.vice.com/