Και μέσα στον ορυμαγδό κωμικοτραγικών εξελίξεων, να και το θέμα του νέου ΚΟΚ, όπως παρουσιάστηκε από την ηγεσία του ΥΔΤ.
Η εδώ και καιρό αναγκαία προσαρμογή του ΚΟΚ στα σύγχρονα κοινωνικά αλλά και οικονομικά δεδομένα, έρχεται στην κατάλληλη (?) στιγμή για να διαμορφώσει μια νέα σχέση κοινωνίας και Κράτους ώστε να αρχίσει να μειώνεται η αμοιβαία καχυποψία και έλλειψη εμπιστοσύνης.
Ας αρχίσουμε με ορισμένες αλήθειες που είναι απαραίτητες ως βάση συζήτησης.
Σκληρές αλήθειες.
Είμαστε ένας λαός κατά βάση απείθαρχος. Σχεδόν ανομικός. Υποτάσσουμε το συλλογικό στο ατομικό συμφέρον, θεωρούμε τους Νόμους «θηλιά» στον λαιμό μας και απαιτούμε την πλήρη εφαρμογή τους… στους άλλους.
Είμαστε επίσης ένας λαός με εφηβικό ταπεραμέντο. Θεωρούμε πως έχουμε μόνο δικαιώματα και όχι υποχρεώσεις και πάντα κάποιος άλλος φταίει για τις αβελτηρίες μας. Γι αυτό και είμαστε καλοί στο να «κατασκευάζουμε» εχθρούς.
Πώς λοιπόν μπορεί ένας τέτοιος λαός να ωφεληθεί από μια αλλαγή νόμου και πώς είναι δυνατόν να αρχίσει η Ελλάδα να μεταβάλλεται από ανομική σε ευνομούμενη χώρα?
Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Ούτε απλοϊκές προσεγγίσεις περί «βούρδουλα» έχουν επιτυχία. Ποιος θα επιβάλλει τον «βούρδουλα»? Ένας πολιτικός ( ο οποιοσδήποτε) που έχει τα ίδια κουσούρια με τον λαό? Ούτε θέλει, ούτε μπορεί.
Απαιτούνται συνδυαστικές πολιτικές, επιμονή και υπομονή.
Οι προτάσεις του διακεκριμένου συναδέλφου Ι. Πανούση ξεκινούν με μια μείωση των προστίμων. Φρονώ ότι το μέτρο κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Έχω αρθρογραφήσει σχετικά από το 2007 που έγινε η τελευταία αλλαγή του ΚΟΚ και είχα τονίσει ότι τα εξοντωτικά πρόστιμα έχουν ακριβώς αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
Ο μέσος αστυνομικός στην Ελλάδα, έχει πολλά κοινά στοιχεία με αυτόν που αστυνομεύει. Κοινή γλώσσα, κουλτούρα, θρησκεία, νοοτροπία. Τα τελευταία χρόνια, έχει ακόμα ένα κοινό. Την οικονομική εξαθλίωση.
Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο για τον Έλληνα αστυνομικό να επιβάλλει πρόστιμα εκατοντάδων ευρώ για τροχαίες παραβάσεις, όταν γνωρίζει ότι αυτό το ποσό αντιστοιχεί σε ένα μισθό του μέσου Έλληνα.
Έτσι γίνεται επιρρεπής στις ικεσίες των πολιτών να «τους γράψει για κάτι άλλο» πιο μικρό και ασήμαντο, που επισείει πολύ μικρότερο πρόστιμο.
Αποτέλεσμα?
Οι στατιστικοί δείκτες τροχαίων παραβάσεων αλλοιώνονται και η αποτρεπτική ισχύς των προστίμων εξαφανίζεται.
Εδώ υπεισέρχεται το μέγα πρόβλημα.
Η όλη λογική των προστίμων βασίζεται κυρίως στην αποτρεπτική τους δύναμη ως προς την τέλεση νέων παραβάσεων.
Πώς μπορεί μια Πολιτεία να την μεγιστοποιήσει?
Στον συγκεκριμένο τομέα δε χρειάζεται να ανακαλύψουμε την… Αμερική. Η δουλειά έχει γίνει πριν από μας…για εμάς. Συγκεκριμένα, από τον Ιταλό φιλόσοφο CessareBeccariaο οποίος θεωρείται παγκοσμίως ο πατέρας της θεωρίας της αποτροπής.
Η ουσία της θεωρίας του είναι πως οι ποινές για να έχουν αποτρεπτικό χαρακτήρα πρέπει να πληρούν 3 βασικές προϋποθέσεις οι οποίες είναι οι εξής (με σειρά προτεραιότητας)
1. Swift(να επιβάλλεται γρήγορα-άμεσα)
2. Certain(η επιβολή να είναι βέβαιη)
3. Severe(η ποινή να είναι αυστηρή)
Δεν είναι τυχαίο που η αυστηρότητα είναι τελευταία στη λίστα. Αναγκαία μεν, τελευταία δε. Αυτό διότι η αυστηρότητα (το μέγεθος) των προστίμων αποτρέπει πράξεις που τελούνται μόνο από οικονομικά ισχυρούς και όχι από τον μέσο πολίτη. Αυτός είναι και ο λόγος που τα δικαστήρια στις ΗΠΑ επιδικάζουν εξοντωτικές ποινές σε εταιρίες. Διότι ξέρουν πως αν τα πρόστιμα είναι μικρά οι εταιρίες δε θα χάσουν τον ύπνο τους και δε θα υποχρεωθούν να αλλάξουν πολιτική.
Αυτό όμως δεν ισχύει όσον αφορά πρόστιμα στον μέσο πολίτη.
Αντιθέτως, οι άλλοι 2 παράγοντες (άμεση επιβολή και είσπραξη και η βεβαιότητα ότι θα επιβληθεί η ποινή) είναι απείρως πιο σημαντικοί.
Ας χρησιμοποιήσουμε ένα απλό παράδειγμα που όλοι βιώνουμε στην καθημερινότητα μας. Την παράνομη στάθμευση.
Ποιος είναι ο λόγος που οι περισσότεροι Έλληνες εξακολουθούν να παρκάρουν παράνομα? Κάποτε ισχυριζόμασταν ότι δεν υπάρχουν χώροι στάθμευσης. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί πάρα πολλοί και όμως το θέμα της παράνομης – συχνά αντικοινωνικής- στάθμευσης παραμένει.
Παρ όλο που τα πρόστιμα δεν είναι ευκαταφρόνητα…
Ο λόγος είναι ότι δεν πληρούνται οι 2 πρώτες προϋποθέσεις της θεωρίας Beccaria.
Όλοι γνωρίζουμε ότι οι πιθανότητες να βεβαιωθεί η παράβασή μας είναι μάλλον μικρές. Γι αυτό αξίζει το κόπο να το ρισκάρουμε παρά να πληρώσουμε για παρκινγκ. (που η πληρωμή είναι άμεση) Επίσης ακόμα και αν επιβληθεί, μπορούμε να την αφήσουμε να περάσει στα χρέη μας στην Εφορία, τα οποία μπαίνουν σε ρύθμιση και εκεί η αποτρεπτική έννοια χάνεται στα βάθη της Ελληνικής γραφειοκρατίας…
Ορθή λοιπόν η μείωση των προστίμων για να επιβάλλονται ευκολότερα αλλά πρέπει η πληρωμή τους να είναι άμεση ώστε ο παραβάτης να νιώθει « στο πετσί του» την ποινή και να συνετίζεται. Η πολιτική των «δόσεων» στα πρόστιμα καταργεί και ακυρώνει τον πυρήνα της αποτρεπτικής τους ιδιότητας και εκλαμβάνεται απλώς και μόνο ως ένα ακόμα βαρίδι…
Η άλλη μέθοδος που προτείνει το υπουργείο είναι αυτή της «κοινωνικής εργασίας» κάτι που αποτελεί μεταφορά του Αγγλοσαξονικού μοντέλου του communitywork.
Καλό είναι να είμαστε προσεκτικοί όταν μεταφέρουμε μοντέλα άλλων χωρών με άλλη νοοτροπία, κουλτούρα και στάση ζωης στη χώρα μας. Αν φυσικά μας ενδιαφέρει η επιτυχία τους..
Δυστυχώς τέτοιες πρακτικές, αν και ορθές για χώρες με την ανάλογη κουλτούρα, δε θα έχουν τύχη στην Ελλάδα. Ο Έλλην θεωρεί αυτού του είδους την εργασία «κοροϊδία» και δε θα ανταποκριθεί. Επίσης, είναι πολύ δύσκολο κανείς να αστυνομεύσει την εφαρμογή της…
Είναι πολύ σημαντικό να αντιληφθούμε πως οι Νόμοι δεν υφίστανται ως θεωρητική έννοια αλλά υπάρχουν και εφαρμόζονται από «πολίτες με στολή» σε πολίτες. Το ανθρώπινο στοιχείο και η διακριτική ευχέρεια (discretion) που έχουν οι Αστυνομικοί στην επιβολή τους είναι καθοριστικοί παράγοντες σε μια ευνομούμενη πολιτεία. Ας δώσουμε στα στελέχη Σωμάτων Ασφαλείας αλλά και στην κοινωνία κάποια σημαντικά «εργαλεία» για να αποκτήσουν την ποθούμενη αρμονική σχέση.
· Ο Κωνσταντίνος Δούβλης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας/Εγκληματολογίας (University of Essex, UK), ειδικευμένος σε θέματα Αστυνόμευσης, ασφάλειας και αντεγκληματικής πολιτικής στις ΗΠΑ (Loyola University of Chicago.)