Οι ιπτάμενες μη επανδρωμένες συσκευές ή απλώς drones αποτελούν το αγαπημένο «παιχνίδι» των μεγάλων παιδιών, με τα μικρά ελικοπτεράκια που έχουν πάνω τους κάμερες να είναι το νούμερο ένα τεχνολογικό trend παγκοσμίως.
Μόνο στις ΗΠΑ, φέτος στις γιορτές αναμένεται να πωληθούν 700.000 νέα drones. Τα καταστήματα ηλεκτρονικών ακόμα και στην Ελλάδα τα διαφημίζουν ως το απόλυτο δώρο για τις γιορτές. Όμως φαίνεται όσο η αγορά drones αυξάνεται και πάνω από το κεφάλι μας θα αρχίζουν να πετούν ολοένα και περισσότερα ελικοπτεράκια με κάμερες, αυτό έχει δημιουργήσει μία σειρά από νομικά κυρίως ζητήματα. Στις ΗΠΑ ανακοινώθηκε ότι η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (FAA) επέβαλε νέους κανονισμούς, με βάση τους οποίους σχεδόν όλοι οι κάτοχοι drones θα πρέπει να καταχωρήσουν έως τα μέσα Φεβρουαρίου το μηχάνημά τους σε ένα εθνικό μητρώο.
Κατηγορούμαι με το άρθρο 149 για προδοσία κατά της χώρας.
Πόσο εύκολο είναι στην πραγματικότητα να έχεις ένα drone στην Ελλάδα; Τι χρειάζεται να ξέρεις πριν το πετάξεις; Και σε τι περιπέτειες μπορεί να σε βάλει χωρίς καν να το φαντάζεσαι;
Ο Μπάμπης Παπαποστόλου είναι κινηματογραφιστής κι έχει αποκτήσει drone εδώ κι ένα χρόνο. «Το ήθελα σαν συμπληρωματικό στα πλάνα που θα προσφέρω. Τα drones πλέον είναι μία πολύ φτηνή λύση για να προσφέρεις πλάνα τεράστιας αξίας, που πρώτα ήθελες να νοικιάσεις ελικόπτερο και να σου στοιχίσει πολλά χρήματα. Πλέον ο καθένας με εξοπλισμό γύρω στα 500 ευρώ μπορεί να έχει αξιοπρεπή εναέρια πλάνα», λέει ο Μπάμπης.
«Για ένα καλό drone θα χρειαστείς, το πακέτο με το σκάφος, το γυροσκόπιο που κρατάει την κάμερα για να την σταθεροποιεί, μία GoPro κάμερα, εξτρά μπαταρίες, μόνιτορ για να βλέπεις τι βλέπει η κάμερα, κεραίες για να συνδέονται αυτά μεταξύ τους και βαλίτσα. Εμένα όλο αυτό το πακέτο που είναι για επαγγελματική χρήση μου στοίχισε κοντά στα 2.400 ευρώ». Τι χρειάζεται όμως να ξέρεις πριν πετάξεις το drone σου; Ο Μπάμπης δίνει μερικές συμβουλές:
1. Διάβασε
«Η χρήση του drone είναι σαν μία καινούρια επιστήμη και χρειάζεται πολύ διάβασμα. Πρέπει να μάθεις με τι έχεις να κάνεις. Να δεις πολλά βίντεο και τα υπόλοιπα έρχονται με την εμπειρία».
2. Κάνε πολλές δοκιμές
«Χρειάζεσαι αρκετές δοκιμές πριν το πετάξεις εκεί που σκοπεύεις. Πρώτα θα μάθεις να το πετάς σε ερημιές και μετά θα το πετάξεις πάνω από κόσμο. Επίσης πριν κάνεις μια μεγάλη επένδυση, καλό είναι να πάρεις ένα μικρό drone 50 ευρώ, να καταλάβεις πώς θα το κινείς και τι σου προσφέρει και μετά να πας σε κάτι μεγαλύτερης αξίας».
3. Απέφυγε τον αέρα
«Πρέπει να προσέχεις τον αέρα. Δούλεψα στην Μύκονο για δύο μήνες και είχα σοβαρό θέμα. Μου το έπαιρνε προς την θάλασσα γιατί είχε 5.5 μποφόρ. Αν έχει πολύ αέρα το drone μπορεί να μην σε υπακούσει, οπότε πρόσεχε πού θα το πετάς».
4. Ποτέ στην Βροχή
«Τα περισσότερα drones δεν είναι αδιάβροχα. Οπότε όπως καταλαβαίνεις είναι κακή ιδέα να το πετάξεις στην βροχή».
5. Φρόντισε την Ασφάλεια
«Αν το πετάς πάνω από κόσμο πρέπει να βάζεις τα προστατευτικά που έχει και είναι σαν προφυλακτήρες, ώστε αν χτυπήσει κάποιον να ακουμπήσει ο προφυλακτήρας κι όχι ο έλικας».
6. Έχε μαζί σου κάποιον
«Το drone προσελκύει πολύ κόσμο. Αλλά ακόμα οι περισσότεροι είναι καχύποπτοι. Εγώ πάντα έχω μαζί μου κι άλλους, γιατί ο κόσμος μπορεί να λέει ότι κατασκοπεύεις ή να βάζει το χειρότερο στο μυαλό του. Δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει ευρυγώνιος φακός κι ότι είναι καθαρά για να δείξεις τοπίο».
7. Πρόσεχε τα Jello
«Το Jello είναι η νούμερο ένα λέξη σε όλα τα φόρουμ που αφορούν το drone. Έχει να κάνει με τις δονήσεις από το drone που σου κάνει ένα μικρό ζελαδάκι και καταστρέφει πλάνα που δεν διορθώνονται. Όλος ο κόσμος ασχολείται με το πώς να τα αποφύγεις. Απλά πρέπει να προσέχεις να μην το πηγαίνεις πολύ τέρμα όταν τραβάς».
8. Πρόσεχε Πού το Πετάς γιατί Μπορεί να σε Βάλουν Φυλακή
«Ήμουν για ένα ντοκιμαντέρ για τους πρόσφυγες στη Λέσβο. Όταν γυρνούσαμε μου ζήτησε ο σκηνοθέτης όπως έμπαινε το πλοίο στον Πειραιά να σηκώσω το drone, να ακολουθήσω το πλοίο όπως μπαίνει στο λιμάνι και να πάρω μια κάτοψη που πέφτουν οι μπουκαπόρτες και βγαίνει ο κόσμος. Εγώ πρώτη φορά θα το σήκωνα από πλοίο και είχα κάποιες φοβίες που επαληθεύτηκαν. Δεν ξέρω τι έφταιξε αλλά απομαγνητίστηκε. Ίσως οι κεραίες του πλοίου; Τα πολλά σίδερα; Το σηκώνω λοιπόν στην είσοδο του λιμανιού κι αυτό κόλλησε και δεν υπάκουε καθόλου. Πήγαινε μόνο πάνω κάτω και λίγο δεξιά. Με τα χίλια ζόρια βλέπω ότι κάτω έχει ξηρά στην μύτη του λιμανιού προς τα δεξιά. Λέω 6.30 το πρωί είναι, θα πάρω ένα ταξί θα πάω και ελπίζω να μην το έχει βρει κανένας και το πάρει. Φτάνω και βλέπω ότι είναι ναυτική βάση. Εκεί μου είπαν ότι το βρήκαν αλλά δεν μπορούσαν να μου το δώσουν. Φώναξαν την αστυνομία και κινήθηκε ολόκληρη διαδικασία. Και τώρα κατηγορούμαι με το άρθρο 149 που είναι προδοσία κατά της χώρας. Άδειες είχα πάρει. Και από την πλοιοκτήτρια εταιρία, από όλους. Το θέμα ήταν όχι ότι δεν είχα άδεια αλλά ότι προσγειώθηκε στην ναυτική βάση και λένε ότι κατασκόπευα.
Με πήγαν μέσα, και μετά έκανα όλο το πακέτο. Ασφάλεια, σήμανση, κρατητήριο, εισαγγελέας. Η πρώτη δικαστίνα ήταν κουλ. Η άλλη ήθελε να με βάλει μέσα. Ο δικηγόρος μου πήρε αναβολή. Και θα έχω δικάσιμο τον Μάρτη κι ελπίζω να πέσω σε νορμάλ δικαστή».
Το Νομικό Καθεστώς
Επικοινωνώ με τον Μαρίνο Παπαδόπουλο, δικηγόρο, εξειδικευμένος στη Νομοπληροφορική. Αναρωτιέμαι αν υπάρχουν περιοχές που απαγορεύεται το drone. Για παράδειγμα μπορώ να πετάξω ένα drone πάνω από τη Βουλή; Ο κ. Παπαδόπουλος πιστεύει πως: «Θα έπρεπε να απαγορευθεί να πετούν drone πάνω από τη Βουλή. Ωστόσο, αν το επιχειρούσατε σήμερα στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής σας έρευνας, δεν είμαι σίγουρος ότι θα γινόσασταν αμέσως αντιληπτή ή/και ότι υπάρχουν στη Φρουρά της Βουλής τα μέσα για να καταρρίψουν το drone σας και να συλληφθεί ο χειριστής του». Πάντως πρόσφατα οι Αρχές συνέλαβαν έναν 32χρονο άνδρα, ο οποίος φέρεται να βιντεοσκοπούσε τον προαύλιο χώρο της Βουλής με ιπτάμενο τηλεκατευθυνόμενο (drone).
Τον ρωτώ αν κι από πότε υπάρχει νομικό πλαίσιο για τα drones με κάμερα στην Ελλάδα και με απλά λόγια τι λέει ο νόμος. Όπως μου εξηγεί: «Δεν υπάρχει ειδικό νομικό πλαίσιο για drones στην Ελλάδα. Η τεχνολογία των πολυκόπτερων μη επανδρωμένων εναέριων συστημάτων—δηλαδή των drones—είναι καινούργια και το αναγκαίο γι' αυτά νομικό πλαίσιο δεν είναι κωδικοποιημένο, αλλά τελεί στο στάδιο της διαμόρφωσής του τόσο στην Ευρώπη και Αμερική όσο και διεθνώς. Το 2013 θεωρείται η χρονιά της έναρξης της μαζικής προσφοράς στην αγορά διεθνώς των ιπτάμενων μη επανδρωμένων οχημάτων ή τηλεχειριζόμενων πολυκόπτερων ή συστημάτων γνωστών σε όλους μας ως drones ή—κατά το επιστημονικότερο—ως RPAS από το Remotely Piloted Aircraft Systems ή UAS από το Unmanned Aircraft Systems ή UAVs από το Unmanned Aerial Vehicles. Τα drones ορίστηκαν για πρώτη φορά σε επίσημο έγγραφο από τον ICAO, δηλαδή το Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization), που αναφέρεται σε Unmanned Aircraft Systems στο έγγραφό του υπ' αριθμό CIR328/AN 190, 2011.
Δεν υπάρχει ειδικό νομικό πλαίσιο για drones στην Ελλάδα.
Τα drones είναι μια πολλαπλά ικανή τεχνολογία στην καταγραφή και διαχείριση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που επιπλέον είναι πτητική, παρέχει δυνατότητα διαχείρισης εξ αποστάσεως, είναι μη επανδρωμένη συσκευή και που, βέβαια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ποικίλους σκοπούς που μπορεί να μη σχετίζονται καθόλου με την καταγραφή και διαχείριση προσωπικών δεδομένων. Τα drones είναι ένα τεχνολογικό επίτευγμα ιδιαίτερα χρήσιμο για την κοινωνία μας είτε πρόκειται για χρήσεις εμπορικές είτε για στρατιωτικές ή αστυνομικές συμπεριλαμβανομένων χρήσεων για την πρόληψη ή καταστολή εγκληματικής ή τρομοκρατικής δράσης—αρκεί βέβαια να πειστούν γι' αυτό και οι αρμόδιες Αρχές για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
Η τεχνολογία αυτή, όπως ήδη σας είπα, είναι καινούργια—τουλάχιστον αναφορικά με τη διάθεσή της στην αγορά—αλλά και από το γεγονός ότι γι' αυτήν φαίνεται πως το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο είναι ακόμη είτε μη διαμορφωμένο είτε ανεπαρκές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στον EASA, δηλαδή στο European Aviation Safety Agency, την κατάρτιση ενός συνόλου ευρωπαϊκών κανόνων για τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Ο ορισμός των μη επανδρωμένων αεροσκαφών είναι αρκετά ευρύς καθώς περιλαμβάνει όλα τα τηλεκατευθυνόμενα και αυτόνομα αεροσκάφη, από τις μικρές συσκευές που χρησιμοποιούνται για ψυχαγωγία έως τα μεγάλα αεροσκάφη που χρησιμοποιούνται για δραστηριότητες ασφάλειας ή άλλες κρίσιμης σπουδαιότητας δραστηριότητες. Συνεπώς, ο κλάδος των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, όπως είναι τα drones, χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία και καινοτομία και έχει διεθνή χαρακτήρα. Και για το λόγο αυτό, το νομοθετικό πλαίσιο που μπορεί να διέπει αυτή την τεχνολογία και τις πιθανές χρήσεις της με άμεσες ή έμμεσες έννομες συνέπειες στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών μπορεί και πρέπει να έχει διεθνή χαρακτήρα και να είναι κατά το δυνατόν ομογενοποιημένο και ενσωματωμένο σε επίπεδο εθνικών νομικών συστημάτων και κανόνων δικαίου.
Η Επιτροπή Μεταφορών και Τουρισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει ασχοληθεί με το θέμα της ασφαλούς χρήσης των συστημάτων τηλεχειριζόμενων αεροσκαφών. Εξέδωσε πρόσφατα, στις 19/6/2015 την έκθεση υπ' αριθμό 2014/2243(ΙΝΙ) γνωστή και ως γνωμοδότηση Jacqueline Foster η οποία συνιστά μια πρόταση ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με σκοπό τη διαμόρφωση νομοθετικού περιβάλλοντος για τη λειτουργία των drones στην Ευρώπη.
Συνεπώς, στο ερώτημά σας περί την περιγραφή του νόμου με απλά λόγια, η απάντηση είναι ότι απλά ο νόμος διεθνώς τώρα διαμορφώνεται και δεν είναι δυνατόν στο στάδιο αυτό να απλουστεύσουμε είτε τις διατάξεις που δεν έχουν διαμορφωθεί είτε αυτές που έχουν διαμορφωθεί μεν αλλά δεν έχουν δοκιμαστεί στην εφαρμογή τους».
Τι προβλήματα όμως μπορεί να προκύπτουν από τα κενά στο νόμο;; Όπως λέει ο κ. Παπαδόπουλος: «Προβλήματα μπορεί να προκύπτουν είτε γιατί δεν υπάρχει νόμος είτε γιατί ο νόμος δεν είναι επαρκής για να ρυθμίσει χρήσεις της τεχνολογίας των drones που δεν είχε στο παρελθόν φανταστεί ο νομοθέτης. Ξέρετε, ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στην Ελλάδα, γενικώς, είναι αυτό της παραγωγής νόμων χωρίς την πλήρη συμμετοχή σ' αυτήν τη νομοθετική διαδικασία ειδικών επιστημόνων που μπορεί να μην είναι δικηγόροι ή εν γένει νομομαθείς. Σε κάθε περίπτωση και στο πλαίσιο της απάντησης του ερωτήματός σας, στη χρήση της νέας τεχνολογίας των drones θα τύχουν εφαρμογής τόσο υφιστάμενες διατάξεις, για παράδειγμα διατάξεις νόμων που αφορούν στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα όσο και νέες διατάξεις που θα παραχθούν από το νομοθετικό σώμα του Κράτους και θα αποσκοπούν στο να καλύψουν υφιστάμενα κενά νόμου, για παράδειγμα, βλέπω ενδεχόμενη την παραγωγή νομικού πλαισίου για την καταγραφή-δήλωση σε τηρούμενο μητρώο-των drones που θα έχουν ορισμένες προδιαγραφές μεγέθους και εξοπλισμού. Η τάση είναι προς την καταγραφή των drones πολιτικής χρήσης εν είδει καταγραφής των οχημάτων που χρησιμοποιούν οι πολίτες σήμερα. Στο δρόμο κατ' εξαίρεση μπορεί να συναντήσετε χρησιμοποιούμενο όχημα μη καταγεγραμμένο στο Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων—ακόμη και σ' αυτά που οι πολίτες έχουν καταθέσει τις πινακίδες κυκλοφορίας τους, υπάρχει καταγραφή τους στο αρμόδιο Υπουργείο και αντικειμενική κατά το νόμο ευθύνη του κατόχου και ιδιοκτήτη τους από τη χρήση τους και τους πιθανούς κινδύνους αυτής. Πιστεύω ότι το ίδιο θα γίνει και με τα drones, αντί δε πινακίδων κυκλοφορίας θα φέρουν πιθανώς chip καταγραφής των στοιχείων τους και αυτών του ιδιοκτήτη τους».