Γράφει ο Λάμπρος Δημητρέλος
Το “O.O.D.A. loop”(κύκλωμα ούντα), αρκτικόλεξο από τα Observe, Orient, Decide, Act, ήτοι Παρατήρησε, Προσανατολίσου, Αποφάσισε, Δράσε, είναι μια διαδικασία - νοητική ακολουθία, στην οποία εισερχόμαστε χιλιάδες φορές καθημερινά και περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιδρούμε σε κάποιο ερέθισμα.
Ο Σμήναρχος Τζον Μπόιντ της πολεμικής αεροπορίας των Η.Π.Α. (U.S.A.F. Colonel John Boyd), τυποποίησε το κύκλωμα τη δεκαετία του 1950, καθιστώντας το ένα υψηλής ποιότητας στρατηγικό εργαλείο.
Ο Σμήναρχος Μπόιντ, γνωστός ως ο πιλότος μαχητικών που άλλαξε την «τέχνη του πολέμου», διοικούσε ένα σμήνος πιλότων που πετούσαν με F-86, κατά την τελευταία φάση του πολέμου της Κορέας.
Ο ίδιος, πίστευε πως ακόμη κι αν ένας πιλότος βρεθεί σε μειονεκτική θέση έναντι του αντιπάλου του, έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει το μειονέκτημα σε πλεονέκτημα, επιτιθέμενος στο μυαλό αυτού.
Το γεγονός ότι παρατηρούσε και κατέγραφε όλες τις λεπτομέρειες των αερομαχιών, τον οδήγησε στην απόλυτη κατανόηση του ανθρώπινου τρόπου αντίδρασης, στη διατύπωση του κυκλώματος O.O.D.A. και στην εισαγωγή αυτού στην εκπαίδευση των πιλότων του.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επίτευξη της φοβερής αναλογίας καταρρίψεων δέκα Mig-15 προς ένα F-86, παρά το γεγονός ότι τα τελευταία ήταν κατώτερα σε αεροναυπηγικό επίπεδο.
Ο Σμήναρχος Τζον Μπόιντ, στο εξώφυλλο του ομώνυμου βιβλίου του.
Το κύκλωμα O.O.D.A., είναι μια περίληψη του πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος επεξεργάζεται πληροφορίες και πώς τελικά αντιδρά σε αυτές, ενώ έχει εφαρμογή τόσο στο τακτικό περιβάλλον των ανθρώπων που επιχειρούν στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας (operator), όσο και στο πολιτικό περιβάλλον των εταιρειών και του μάρκετινγκ.
Τα βήματα του κυκλώματος O.O.D.A. αναλυτικά:
Βήμα 1ο: Ο operator παρατηρεί τι συμβαίνει γύρω χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις του. Στατιστικά, από τις πληροφορίες που επεξεργάζεται ένας άνθρωπος, το 80% περίπου προέρχεται από την όραση, ενώ το υπόλοιπο 20% από τις άλλες αισθήσεις.
Βήμα 2ο: Στη συνέχεια, προσανατολίζεται σε συγκεκριμένο ερέθισμα το οποίο αναμιγνύει με κεκτημένες πληροφορίες της μακρόχρονης μνήμης, μεταξύ των οποίων η εκπαίδευσή του και οι κανόνες εμπλοκής, η εμπειρία εκ του βίου του και η ανθρώπινη γενετική κληρονομιά, ήτοι τα ένστικτα επιβίωσης.
Βήμα 3ο: Αφού επεξεργαστεί αυτή τη σύνθεση παρουσών και ανακληθέντων πληροφοριών, ο operatorπρέπει να καταλήξει σε μια γκάμα εναλλακτικών επιλογών και να λάβει μια απόφαση, επιλέγοντας την καταλληλότερη εναλλακτική.
Βήμα 4ο: Τελευταίο βήμα για την ολοκλήρωση του κυκλώματος O.O.D.A. είναι η έναρξη ανάληψης δράσης, ώστε μέσω αυτής να υλοποιηθεί η προληφθείσα απόφαση.
Στη συνέχεια, ξεκινά ένα νέο κύκλωμα O.O.D.A., με παρατήρηση των αποτελεσμάτων που επέφερε η ανωτέρω ενέργεια κ.ο.κ. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό, πως το άτομο δεν εμπλέκεται σε ένα μεμονωμένο και αυτοτελές κύκλωμα O.O.D.A., αλλά ουσιαστικά σε μια ανατροφοδοτούμενη αλληλουχία συνεχών κυκλωμάτων, όπου η έναρξη του επόμενου πυροδοτείται από το τέλος του προηγούμενου, ενώ ο χρόνος αντίδρασης – ολοκλήρωσης του κάθε κυκλώματος είναι καίριας σημασίας.
Ως χρόνος αντίδρασης ορίζεται το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της έναρξης επιθετικής ενέργειας της απειλής (έναρξη ερεθίσματος – βήματος παρατήρησης) και της έναρξης αμυντικής ενέργειας του operatorπρος την απειλή (έναρξη αντίδρασης στο ερέθισμα – βήματος δράσης). Το πόσο γρήγορα «κλείνει» το κύκλωμα O.O.D.A. είναι πολύ κρίσιμο, καθώς αν η απειλή ολοκληρώσει το κύκλωμα πριν από τον operator, θα τον φέρει σε πολύ μειονεκτική θέση σε τακτικό επίπεδο. Ως γενικά αποδεκτός χρόνος αντίδρασης για το ανθρώπινο σώμα, έχουν οριστεί μέσω πειραμάτων τα 220 χιλιοστά του δευτερολέπτου (Laming, 1968). Στα σχετικά πειράματα, ζητήθηκε από κάποια άτομα να πιέσουν έναν διακόπτη, πάνω στον οποίον είχαν ήδη το χέρι τους, μετά από ένα ερέθισμα μέσω προκαθορισμένου φωτεινού σήματος. Σε αυτήν την περίπτωση, το άτομο αντιδρά σε ένα «γνωστό» ερέθισμα κατά το στάδιο της παρατήρησης, κάνοντας μια προσυμφωνημένη κίνηση για την οποία είναι σε ετοιμότητα (πίεση διακόπτη). Λόγω αυτής της προαποφασισμένης κίνησης λοιπόν, το άτομο διέρχεται τόσο γρήγορα από το στάδιο της απόφασης ώστε ουσιαστικά το παρακάμπτει. To 1952, δύο ερευνητές, οι Edmund Hick και Ray Hyman διαπίστωσαν ότι αν το άτομο αμφιταλαντεύεται μεταξύ δύο ή περισσότερων επιλογών αντίδρασης (κατά τη διάρκεια του σταδίου απόφασης του κυκλώματος O.O.D.A.), ο χρόνος αντίδρασης αυξάνεται κατά 58% για κάθε πρόσθετη επιλογή. Αυτή η διαπίστωση είναι ευρέως γνωστή ως Νόμος του Hick και έχει επιβεβαιωθεί πολλάκις από επόμενους ερευνητές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την αντιμετώπιση των «συμπτωμάτων» του νόμου του Hick, είναι ο τρόπος που εκπαιδεύονται οι operator στη θεραπεία εμπλοκών πιστολιού. Υπάρχουν πέντε είδη εμπλοκών: 1) Αφλογιστία, 2) Μη τροφοδοσία θαλάμης, 3) Μη σφήνωση κλείστρου, 4) «Φουγάρο» και 5) Διπλή τροφοδοσία. Δε θα αναφερθώ στην πέμπτη εμπλοκή, η οποία τυγχάνει ειδικού χειρισμού. Παρόλο που οι τέσσερις πρώτες προκαλούνται από διαφορετικές αιτίες, οι operatorεκπαιδεύονται να τις λύνουν με μία γενική θεραπεία. Ο σκοπός της συμπύκνωσης των τεσσάρων διαφορετικών εμπλοκών σε μία θεραπεία είναι τα σώματα των operatorνα εθιστούν σε έναν τρόπο αντιμετώπισης, όποτε αφού διαπιστώσουν το «γνωστό» ερέθισμα, ήτοι μία εκ των τεσσάρων πρώτων εμπλοκών, να αντιδράσουν με μία προκαθορισμένη κίνηση – «κίνηση με αλλαγή θέσης», «χτύπημα γεμιστήρα», «τράβηγμα κλείστρου». Έτσι, ελαχιστοποιείται ο χρόνος ολοκλήρωσης του κυκλώματος O.O.D.A. των operator, προκαθορίζοντάς τους μέσω της εκπαίδευσης μία και μοναδική λύση, ώστε να μη γυρίζουν -εν μέσω της ένοπλης μάχης- στο πρώτο βήμα του κυκλώματος O.O.D.A. (στην παρατήρηση δηλαδή της εμπλοκής), αλλά να μεταπηδούν άμεσα στο τελευταίο βήμα, τη δράση (στη θεραπεία της εμπλοκής, ασχέτως του τύπου αυτής).
Δύο ακόμη παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ολοκλήρωση του κυκλώματος O.O.D.A., είναι πρώτον η αρνητική αντίδραση και δεύτερον η συναισθηματική αντίδραση.
Η αρνητική, είναι αυτή που οδηγεί κάποιον έκπληκτο να μην αποδέχεται κάτι που ήδη συμβαίνει και αρνούμενος την ύπαρξη του γεγονότος, αδυνατεί ή καθυστερεί σημαντικά να ολοκληρώσει το κύκλωμα.
Η συναισθηματική αντίδραση μοιάζει με την αρνητική, με τη διαφορά ότι ο εμπλεκόμενος δεν εθελοτυφλεί, πλην όμως «εύχεται» να μην του συνέβαινε αυτό.
Σπαταλά χρόνο προσπαθώντας να κατανοήσει γιατί του συνέβη, ευελπιστεί να μην επέλθει το άσχημο αποτέλεσμα, και ομοίως αδυνατεί ή καθυστερεί να εισέλθει στο επόμενο βήμα του κυκλώματος.
Αμφότεροι οι δύο αυτοί παράγοντες διαταράσσουν σημαντικά το κύκλωμα O.O.D.A., μπορούν όμως να εξαλειφθούν με τη σωστή και συστηματική εκπαίδευση, καθώς είναι γεγονός πως θύματα αυτών των δύο αντιδράσεων πέφτουν οι operatorμε λίγη, μη ποιοτική ή και καθόλου εκπαίδευση.
Θύματα της αρνητικής ή/και της συναισθηματικής αντίδρασης είναι κατά συντριπτική πλειοψηφία οι ανέτοιμοι και ανεκπαίδευτοι operator. Αυτοί, έχοντας ως μοναδικό δόγμα το «ΔΕ ΘΑ ΣΥΜΒΕΙ Σ’ ΕΜΕΝΑ», βρίσκονται συνεχώς πίσω από την καμπύλη αντίδρασης, μένοντας άπραγοι ή ενεργώντας ελλιπώς σε κρίσιμες στιγμές, με τραγικές συνέπειες τόσο για τους ίδιους όσο και για τους συναδέλφους τους.
Το 1960, οι ερευνητές Franklin Henry και Donald Rogers, διαπίστωσαν πως τον χρόνο αντίδρασης δεν τον αυξάνουν μόνο οι πολλές διαθέσιμες επιλογές του ατόμου (νόμος Hick), αλλά και η πολυπλοκότητα εκτέλεσης της δράσης ή η ανάγκη ακολουθίας πολλών ενεργειών αντίδρασης, καθώς έτσι εντείνεται το στρες του ατόμου. Σύμφωνα με αυτές τις διαπιστώσεις, το άτομο στρεσάρεται έντονα, λόγω του ερωτήματος «τι θα πρωτο-κάνω μετά το ερέθισμα;» καθώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την τάση να προτρέχει, στο πλαίσια της προσπάθειάς του να προβλέψει πιθανότητες και αποτελέσματα. Κάνοντας το προαναφερθέν πείραμα με τον διακόπτη, οι Henry και Rogers κατέγραψαν τους χρόνους αντίδρασης. Στη συνέχεια, επανέλαβαν το πείραμα με την ίδια ομάδα ατόμων, ζητώντας τους όμως, αφού πιέσουν τον πρώτο διακόπτη, να πιέσουν και έναν δεύτερο όσο ταχύτερα μπορούσαν. Μετρώντας ξανά τον χρόνο αντίδρασης μέχρι την πίεση του πρώτου διακόπτη, διαπίστωσαν ότι αυτός είχε αυξηθεί κατά 31%. Αυτό οφείλεται στο αυξημένο στρες που δημιούργησε στα άτομα του πειράματος η πολυπλοκότητα δράσης, ήτοι η πρόσθετη απαίτηση πίεσης του δεύτερου διακόπτη.
Ο Σμήναρχος Μπόιντ όμως, είχε εντοπίσει και έναν πιο «ύπουλο» παράγοντα που επηρεάζει την ολοκλήρωση του κυκλώματος O.O.D.A., τη σωματική καταπόνηση. Ο ίδιος και οι πιλότοι του, πετούσαν τα αεροσκάφη F-86, τα οποία παρόλο που ήταν λιγότερο γρήγορα και ευέλικτα στις εναέριες μανούβρες σε σχέση με τα αντίπαλα Mig-15, είχαν πλήρως υδραυλικό χειρισμό, σε αντίθεση με τα Mig-15, τα οποία είχαν μερικώς υδραυλική υποβοήθηση στα χειριστήριά τους. Αυτό σήμαινε ότι οι πιλότοι των F-86 χειρίζονταν ξεκούραστα και ντελικάτα τα αεροσκάφη τους, ενώ οι πιλότοι των Mig-15, έπρεπε να ασκήσουν περισσότερη δύναμη στα χειριστήριά τους, κατά τη διάρκεια των ελιγμών, με αποτέλεσμα η κλιμακούμενη σωματική καταπόνηση να τους οδηγεί σταδιακά σε πιο αργή ολοκλήρωση του κυκλώματος O.O.D.A. Εκμεταλλευόμενος τη διαπίστωσή του αυτή, ο Μπόιντ εισήγαγε την τακτική της αερομαχίας μακράς διάρκειας. Οι πιλότοι των F-86 κάνοντας συνεχείς ελιγμούς κέρδιζαν χρόνο, ενώ ταυτόχρονα υποχρέωναν τους όλο και περισσότερο καταπονημένους πιλότους των Mig-15 σε συνεχώς αυξανόμενη διάρκεια χρόνου αντίδρασης, οπότε τελικά οι πρώτοι κατάφερναν να «κλείνουν» νωρίτερα του κύκλωμα O.O.D.A. τους και αναλαμβάνοντας την κατάλληλη δράση να τίθενται σε πλεονεκτική θέση και να καταρρίπτουν τελικά τα Mig-15.
Η καταπόνηση είναι ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας αργής ολοκλήρωσης του κυκλώματος O.O.D.A.
Αν η δράση μέσω της οποίας υλοποιείται η απόφαση είναι όντως η καταλληλότερη και αποτελεσματικότερη, ο operatorξεκινά να «παίρνει το πάνω χέρι» και να ολοκληρώνει τα αμέσως επόμενα κυκλώματα O.O.D.A. με ταχύτερο ρυθμό και σε λιγότερο χρόνο από τον αντίπαλο, κάτι που τελικώς οδηγεί στη δική του επικράτηση.
Αντιθέτως, αν αποτύχει να επιλέξει την καταλληλότερη δράση ή την επιλέξει πολύ αργά, πιθανότατα θα οδηγηθεί στην «ήττα», ήτοι την αργή ή μη ολοκλήρωση του κυκλώματος O.O.D.A.
Όσο περισσότερα κυκλώματα δεν ολοκληρώνει αποτελεσματικά ο operator, τόσο λιγότερη πιθανότητα έχει να αποκτήσει τακτικό πλεονέκτημα και να εισέλθει σε επιτυχημένη πνευματική και φυσική αντίδραση.
Αυτό θα τον τοποθετήσει πίσω από την «καμπύλη αντίδρασης», όπου θα επεξεργάζεται τις πληροφορίες όλο και πιο αργά και τελικά σε όσο περισσότερα κυκλώματα O.O.D.A. θα εισέρχεται, σε τόσο μεγαλύτερο τακτικό μειονέκτημα θα βρίσκεται.
Για να καταφέρει ο operatorνα διέρχεται τάχιστα από το βήμα της απόφασης στο κύκλωμα O.O.D.A., πρέπει η εκπαίδευσή του να είναι ικανή να τυποποιήσει τις τεχνικές, τις τακτικές και τον σκοπό αυτών, ενώ στη συνέχεια να τις αποθηκεύσει στη μακρόχρονη μνήμη μέσω της συνεχούς εξάσκησης. Κάθε φορά που η εκπαίδευση αποτυγχάνει σε αυτό, δημιουργούνται προϋποθέσεις τραγικών αποτυχιών και περιττού κινδύνου για τους operatorsκαι τρίτους.
Η κίνηση υποχρεώνει τον αντίπαλο να «παρατηρήσει» τη νέα θέση φέρνοντάς τον ουσιαστικά στο πρώτο βήμα του κυκλώματος O.O.D.A., καθιστώντας τον έτσι πιο αργό.
Ένα από τα σημαντικότερα διδάγματα που μπορεί να λάβει ένας εκπαιδευτής από τον Τζον Μπόιντ και το κύκλωμα O.O.D.A. είναι πως οι ικανότητες επιβίωσης, όπως η εκπαίδευση στα όπλα και οι τακτικές αυτοπροστασίας στην άοπλη και ένοπλη μάχη, πρέπει να κωδικοποιηθούν δεόντως στη μακρόχρονη μνήμη του operator.
Ο αντιπερισπασμός αναγκάζει τον ύποπτο να επανεκκινήσει το τρέχον κύκλωμά του, ενώ ο operator τρέχει ήδη τα επόμενα στάδια του κυκλώματός του, θέτοντας τις βάσεις για την τελική επικράτηση.
Σε μια κατάσταση ζωής ή θανάτου ο operatorπρέπει να είναι σε θέση να ολοκληρώσει όσο το δυνατόν ταχύτερα και αποτελεσματικότερα το κύκλωμα O.O.D.A. για να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης και επικράτησης.
Αυτό θα το καταφέρει μόνο αν περάσει ταχύτατα το στάδιο της απόφασης, μέσω του να γνωρίζει ήδη ποιά δράση ακριβώς θα επιλέξει με βάση το ερέθισμα.
Η προαπόφαση αυτή οδηγεί σε υποσυνείδητα προσχεδιασμένη αντίδραση σε ήδη γνωστό ή υποθετικά αναμενόμενο ερέθισμα. Πρέπει επίσης, να λάβουμε υπ’ όψιν τα εξής δύο δεδομένα: Πρώτον, η δράση είναι εκ φύσεως ταχύτερη από την αντίδραση και δεύτερον, ο operatorείναι πάντοτε υποχρεωμένος να διέλθει από ένα πρόσθετο νοητικό στάδιο σε σχέση με τον αντίπαλό του. Αυτό της ξεκάθαρης αναγνώρισης της απειλής, του μέσου αυτής, καθώς και της δυνατότητάς του να επιφέρει την απειλούμενη βλάβη.
Με βάση τα ανωτέρω θα έπρεπε οι operatorsνα είναι νομοτελειακά ηττημένοι σε κάθε αντιπαράθεση, ένοπλη ή άοπλη. Αυτό όμως δε συμβαίνει λόγω της από μέρους τους ορθής διαχείρισης της αλληλουχίας των κυκλωμάτων O.O.D.A..
Αν ο operatorκαταφέρει να διακόψει και να επανεκκινήσει το κύκλωμα O.O.D.A. του αντιπάλου του, θα μπορέσει να μετατρέψει την αρχική αντίδρασή του σε δράση και αντίστροφα την αρχική δράση του αντιπάλου του σε αναγκαστική αντίδραση.
Θα μετατρέψει δηλαδή τον επιτιθέμενο σε αμυνόμενο.
Αυτή η επανεκκίνηση του κυκλώματος O.O.D.A. του αντιπάλου, μπορεί να επιτευχθεί με τακτική κίνηση - αλλαγή θέσης του operatorσε πεδίο ανοικτού χώρο ή με μια τεχνική αντιπερισπασμού όπως λόγου χάριν τη ρίψη μιας χειροβομβίδας κρότου λάμψης σε πεδίου κλειστού χώρου αντίστοιχα.
Με την αλλαγή θέσης ή τον αποπροσανατολισμό μέσω αντιπερισπασμού, ο αντίπαλος υποχρεώνεται να «ψάξει» από την αρχή τον operator, επιστρέφοντας στο βήμα της παρατήρησης.
Στο μεσοδιάστημα, ο operator, μέσω της προαπόφασης, θα έχει διέλθει τάχιστα και από το στάδιο της απόφασης, δηλαδή θα προπορεύεται τρία βήματα.
Κάθε συμπλοκή, από το τακτικό μέχρι το επιχειρησιακό επίπεδο, είναι ένας αγώνας ταχύτητας μεταξύ των αντιπάλων για την ολοκλήρωση των 4 βημάτων του κυκλώματος O.O.D.A.
Ο Μπόιντ αντιλήφθηκε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επεξεργάζονται τις πληροφορίες στη μάχη και συνειδητοποίησε πως η εκπαίδευση, η εμπειρία και το «παιχνίδι πρόβλεψης», μεγιστοποιούν την πιθανότητα της τελικής επικράτησης. Το πιο σημαντικό κληροδότημά του όμως, πέρα από την αποτύπωση του κυκλώματος O.O.D.A., είναι ο τρόπος στρατηγικής σκέψης και η αναζήτηση τακτικών με ουσία και αντικειμενικό σκοπό, βασισμένων στην εις βάθος μελέτη των αδυναμιών του αντιπάλου.
Βιβλιογραφία – Πηγές:
- Επιβίωση σε ένοπλες συμπλοκές, του Στργου ε.α. Καραβαλάκη Ανδρέα
- Boyd: The Fighter Pilot Who Changed the Art of War, τουRobert Coram
- Rally Point Training Consulting, τουDerek Stephens
- OODA loop, τουTracy A. Hightower
- Why the OODA loop is still relevant, τουAmaury Murgado