Οι οικονομολόγοι έχουν τη συνήθεια να απαντούν στους ιδεαλιστές του κόσμου με μια κυνική φράση: τίποτα στη ζωή δεν παρέχεται δωρεάν. Ο κυνισμός τους ταιριάζει εξαιρετικά στη σημερινή εποχή της τεχνολογικής διείσδυσης. Οσο οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναρτούν φωτογραφίες, ανταλλάσσουν διαδικτυακά μηνύματα, ή μοιράζονται την τοποθεσία τους με τους ψηφιακούς τους φίλους, τροφοδοτούν ταυτόχρονα μια γιγάντια βάση δεδομένων με τα πιο προσωπικά τους δεδομένα. Από μιαν άποψη, το τίμημα φαίνεται δίκαιο: οι πληροφορίες των χρηστών μοιράζονται ανώνυμα με διαφημιστικές εταιρείες, και στη χειρότερη περίπτωση οδηγούν στην παρουσία ενοχλητικών διαφημίσεων στις οθόνες τους. Ωστόσο, το πρόσφατο σκάνδαλο του Facebook με την Cambridge Analytica μας υπενθυμίζει πως όταν δεν υπάρχει επαρκής προστασία, τα δεδομένα αυτά μπορούν να καταστούν αντικείμενο εκμετάλλευσης με διάφορους ευφάνταστους τρόπους που μπορούν να απειλήσουν σημαντικά τη δημοκρατία. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς μέχρι πού μπορεί να φτάσει το τίμημα της παροχής του διαδικτυακού μας εαυτού, με όλα του τα μυστικά;
[custom:google-ads]
Για την απάντηση δεν χρειάζεται να ταξιδέψει κανείς στο μέλλον – αρκεί ένα ταξίδι στη σημερινή Κίνα. Σε συνεργασία με τις μεγαλύτερες εταιρείες Διαδικτύου στη χώρα, η κυβέρνηση ετοιμάζεται να χρησιμοποιήσει τα αμέτρητα δεδομένα των πολιτών της υιοθετώντας ένα πρόγραμμα «ψηφιακής κοινωνικής αξιολόγησης». Η λογική του νέου μέτρου είναι απλή: με μια σειρά από δείκτες όπως το ιστορικό αναζήτησης στο Διαδίκτυο, οι ψηφιακές αγορές, αλλά και η «ευγένεια» των χρηστών στις διαδικτυακές τους συνομιλίες, οι Κινέζοι πολίτες θα αξιολογούνται σε μια κλίμακα καλού πολίτη, με βάση τις ενέργειες του ψηφιακού τους εαυτού. Αν λοιπόν κάποιος συνηθίζει να χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο τις πρώτες πρωινές ώρες, να παραγγέλνει αλκοόλ με ανησυχητική συχνότητα ή να μοιράζεται αμφιλεγόμενες απόψεις έστω και σε ιδιωτικές συνομιλίες, θα τιμωρείται με χαμηλή βαθμολογία στην κοινωνική κλίμακα. Το χαμηλό σκορ θα συνοδεύει κάθε πολίτη σε κάθε πιθανή κοινωνική ή επαγγελματική αλληλεπίδραση – μάλιστα ορισμένοι κυβερνητικοί εκπρόσωποι του Πεκίνου αστειεύονται πως πριν από κάθε χειραψία, θα πρέπει κανείς να δείχνει την οθόνη του κινητού του, μοιράζοντας την προσωπική του αξιολόγηση.
Πέρα από το κοινωνικό στίγμα, η ψηφιακή κοινωνική αξιολόγηση ενδέχεται να επηρεάσει μια σειρά από τομείς της ζωής των Κινέζων πολιτών, από τις τραπεζικές τους συναλλαγές μέχρι και τη δυνατότητα πρόσβασής τους σε υπηρεσίες υγείας, στην εκπαίδευση αλλά και σε οποιαδήποτε εύρεση εργασίας. Μάλιστα, παρότι η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει πως θα εφαρμόσει το πρόγραμμα αξιολόγησης το 2020, ήδη πιλοτικά προγράμματα του μέτρου δοκιμάζονται σε διάφορες επαρχίες της χώρας, φανερώνοντας τις δυσοίωνες συνέπειές του. Σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή Ανάπτυξης και Μεταρρυθμίσεων της Κίνας, χάρις στην κοινωνική αξιολόγηση έχουν ήδη αποκλειστεί περισσότεροι από 9 εκατομμύρια «ανεπιθύμητοι» Κινέζοι πολίτες από τη δυνατότητα ταξιδιού με αεροπλάνο. «Τα αποτελέσματα των πιλοτικών προγραμμάτων είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικά», αναφέρουν οι κυβερνητικές πηγές του Πεκίνου. «Η τεχνολογία μάς επιτρέπει να αξιολογούμε την τιμιότητα του κάθε πολίτη και να δημιουργήσουμε μια μελλοντική κοινωνία ηθικής».
Ομοιότητες
Η πρόσβαση του καθεστώτος του Πεκίνου στο εξαιρετικά λεπτομερές ψηφιακό ιστορικό των χρηστών του Διαδικτύου φαντάζει εξαιρετικά δυστοπική, ωστόσο δεν διαφέρει πολύ από τις καταγραφές πληροφοριών που βρίσκονται στις αμέτρητες βάσεις δεδομένων των τεχνολογικών τιτάνων της Δύσης, όπως του Facebook ή της Google. Μάλιστα, όποιος επαναπαύεται σκεπτόμενος πως τα φιλελεύθερα καθεστώτα και οι δημοκρατικές δικλίδες της Δύσης προστατεύουν την ιδιωτικότητα του, ίσως πρέπει να αναθεωρήσει. Στην Αμερική, η εταιρεία εξόρυξης ψηφιακών δεδομένων Palantir Technologies συνεργάζεται εδώ και πέντε χρόνια με τη CIA και διάφορες αστυνομικές υπηρεσίες, χτίζοντας ένα πρόγραμμα «προληπτικής αστυνόμευσης». Το λογισμικό της εταιρείας χρησιμοποιεί μια σειρά από προσωπικά ψηφιακά δεδομένα για να προβλέψει την πιθανότητα οποιουδήποτε ατόμου να διαπράξει βία, και έχει ήδη χρησιμοποιηθεί εκτενώς από την τοπική αστυνομία της Νέας Ορλεάνης, χωρίς ωστόσο να έχει τραβήξει την προσοχή του Τύπου ή των ανθρωπιστικών οργανώσεων της πολιτείας. «Απ’ όσα δύναμαι να γνωρίζω, σχεδόν κανείς στη Νέα Ορλεάνη δεν γνωρίζει λεπτομέρειες για τη συνεργασία μας με την Palantir», ανέφερε πρόσφατα ο εκπρόσωπος της τοπικής αστυνομίας Τζέιμς Κάρβιλ.
Παρότι ο κόσμος απέχει σαφώς από το ζοφερό μέλλον που περιέγραφε ο Τζορτζ Οργουελ στο «1984», είναι τρομερά ανησυχητικό πως σήμερα οι πολίτες από μόνοι τους παρέχουν εθελοντικά κάθε τους κίνηση και συνομιλία στα χέρια των εταιρειών τεχνολογίας. Ο μεγαλύτερος εχθρός της προστασίας της ιδιωτικότητας το 2018 ίσως να μην είναι ο Μεγάλος Αδελφός, αλλά τα «μεγάλα δεδομένα» που οι ίδιοι, ενδεχομένως χωρίς πλήρη επίγνωση, μοιραζόμαστε.