To θέμα δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly.
Η δουλειά της Ρωσίδας φωτογράφου Elena Anosova στις σωφρονιστικές αποικίες άρχισε από ένα προσωπικό ενδιαφέρον που ανατροφοδοτείται από την παιδική της ηλικία. Μεγαλώνοντας, πέρασε λίγα χρόνια σ' ένα απομακρυσμένο οικοτροφείο και ήθελε να εξερευνήσει τις πιο ακραίες περιπτώσεις της δικής της εμπειρίας, δηλαδή την έλλειψη προσωπικού χώρου, την απώλεια της ιδιωτικότητας και την απομόνωση.
Έτσι, πήγε στις σωφρονιστικές αποικίες στην αγροτική Ρωσία για να φωτογραφίσει τις γυναίκες κρατούμενες: γυναίκες που περιθωριοποιημένες, ξεχασμένες και αόρατες. Η Anosova συνειδητοποίησε αμέσως ότι κύριο ενδιαφέρον της δεν ήταν το περιβάλλον ή οι συνθήκες διαβίωσης αλλά οι γυναίκες και η ζωή τους – που απαθανατίστηκαν σε στατικά και διαπεραστικά πορτρέτα. Η Anosova φωτογράφισε περίπου 200 γυναίκες, παρόλο που δεν χρησιμοποιήθηκαν όλα τα πορτρέτα στο πρότζεκτ.
Η σειρά Section εκθέτει το οδυνηρό παράδοξο της ρωσικής κοινωνίας: ο οποιοσδήποτε μπορεί πολύ εύκολα να καταλήξει στη φυλακή, αλλά εκείνοι που φτάνουν εκεί τελικά στιγματίζονται για μια ζωή, και για τις γυναίκες είναι πολύ πιο δύσκολο να αποτινάξουν αυτό το στίγμα. Οι ηρωίδες της είναι από όλες τις κοινωνικές τάξεις και γενιές και απαθανατίζονται με τα πολύτιμα υπάρχοντά τους, βιβλία, φωτογραφίες, γάτες και φυτά εσωτερικού χώρου. Στις φωτογραφίες της Anosova, η απομόνωσή τους διακόπτεται - και καθώς η καρδιά του θεατή αναπόφευκτα πονάει με κατανόηση, ξαναγίνονται ανθρώπινα όντα.
Σε συνέντευξη με το Broadly, η Anosova μίλησε για τη δουλειά της, για το πώς κέρδισε την εμπιστοσύνη των γυναικών κρατουμένων και για την επιθυμία της να αποκαλύψει την προκατάληψη της κοινωνίας για τους πρώην κατάδικους.
«Ένα από τα βασικά πράγματα που ήθελα να αναδείξω είναι η ζωή κάτω από συνεχή παρακολούθηση. Ένα συνηθισμένο άτομο επιστρέφει έρχεται στο σπίτι του μπορεί απλώς να κρυφτεί κάτω από το πάπλωμα και να νιώσει ασφαλές. Στην αποικία 50 άνθρωποι κοιμούνται σε ένα δωμάτιο, που σημαίνει ότι οποιαδήποτε στιγμή μπορούν να αρπάξουν το πάπλωμα από το κρεβάτι σου και όλοι να δουν τι χρώμα είναι το εσώρουχό σου και πώς μοιάζεις».
»Μίλησα σε ψυχολόγους και εάν αυτού του είδους η κατάσταση διαρκεί για περισσότερο από δύο χρόνια, σίγουρα προκαλεί ψυχική παραμόρφωση. Ο,τιδήποτε κάνεις, το ξέρουν όλοι. Υπάρχει πάντα ανοιχτή κάμερα και εάν δεν υπάρχει κάμερα, περιτριγυρίζεσαι από ανθρώπους. Οι γυναίκες στις αποικίες είναι πολύ προσεκτικές γιατί αυτό είναι ένα είδος κόσμου όπου εάν κάνεις λάθος πρέπει να ζήσεις μ' αυτό. Δεν μπορείς να κουνηθείς, να φύγεις ή να σταματήσεις να μιλάς σε κάποιον. Δεν υπάρχει έξοδος διαφυγής.
»Αρκετά συχνά, η αποικία είναι ο μόνος τόπος όπου μπορεί κανείς να εργαστεί σε μικρά απομακρυσμένα χωριά. Μια αποικία για 900 ανθρώπους μπορεί να βρίσκεται σε ένα χωριό με μόλις 400 κατοίκους. Υπάρχει αυτή η αντίθεση - μέσα στην αποικία οι κρατούμενες ζουν πολύ στριμωγμένα και έξω υπάρχουν τεράστιες εκτάσεις γης και σχεδόν καθόλου άνθρωποι.
»Υπάρχουν πολλές γυναίκες στις αποικίες καταδικασμένες για υπέρβαση άμυνας· οι υποθέσεις τους σχετίζονται με την αυτοπροστασία, την προστασία των οικογενειών τους ή των παιδιών τους και την αντίστασή τους στην ενδοοικογενειακή βία. Υπάρχουν μορφωμένες γυναίκες καταδικασμένες για απάτη και πρώην ιδιοκτήτριες εταιρειών και επιχειρήσεων. Υπάρχουν πολλές ναρκομανείς και έμποροι ναρκωτικών γιατί οι ποινές για εγκλήματα σχετικά με τα ναρκωτικά είναι αρκετά αυστηρές στη Ρωσία - συνήθως οκτώ χρόνια, από τρία έως πέντε για μικρότερα παραπτώματα. Συνάντησα μια γυναίκα που είχε τέσσερις καταδίκες, καθεμία με ποινή περίπου ενός έτους. Δεν έχει πού να πάει - ζούσε σε καταφύγιο, αλλά αυτό έκλεισε και πιθανώς διαπράττει μικροαδικήματα για να επιστρέφει στην αποικία.
»Οι γυναίκες που πάνε στην αποικία για πρώτη φορά ελπίζουν ότι θα βγουν και θα επιστρέψουν στη ζωή τους. Εκείνες με πολλαπλές καταδίκες έχουν πολύ λιγότερες ελπίδες για το μέλλον. Έχουν βιώσει το τραύμα να τις απορρίπτει εντελώς η κοινωνία όταν βγήκαν από την αποικία την πρώτη φορά.
»Στατιστικά, οι άνδρες με μεγάλες ποινές -εννιά έως δέκα χρόνια- έχουν περισσότερες πιθανότητες να τους περιμένουν οι σύντροφοί τους συγκριτικά με τις γυναίκες. Εκείνες τις περιμένουν κατά κύριο λόγο οι γονείς και τα παιδιά τους. Στο καλύτερο των σεναρίων ο σύζυγος φροντίζει τα παιδιά, διαφορετικά τα στέλνουν σε ορφανοτροφείο. Φανταστείτε μια γυναίκα που ζει στην αποικία με μόνο όνειρο να αγκαλιάσει ξανά το παιδί της. Αλλά για να πάρει το παιδί της από το ορφανοτροφείο, πρέπει να αποδείξει ότι μπορεί να υποστηρίξει την ανατροφή του. Πρέπει να έχει ένα μέρος να μείνει και ένα ορισμένο εισόδημα.
»Καταλήγει σ' ένα φαύλο κύκλο γιατί κανένας δεν θέλει να την προσλάβει. Είναι ελαφρώς ευκολότερο για τους άνδρες καθώς έχουν την τάση να δουλεύουν περισσότερο με τα χέρια τους ως οδηγοί ή μηχανικοί - υπάρχουν περισσότερα μέρη για εκείνους στις μικρές επιχειρήσεις, όπου υπάρχουν λιγότερο αυστηροί έλεγχοι για τους πρώην κατάδικους. Όταν φύγουν από τις αποικίες, πολλές γυναίκες πηγαίνουν σε μικρά χωριά γιατί είναι ευκολότερο να βρουν δουλειά εκεί όταν έχουν κάποια καταδίκη για ποινικό αδίκημα.
»Στη Ρωσία δεν υπάρχει κρατικό πρόγραμμα που να βοηθάει γυναίκες οι οποίες αποφυλακίστηκαν από τις αποικίες ώστε να επανενταχθούν στην κοινωνία. Αλλά το χειρότερο είναι ότι η κοινωνία και οι απλοί άνθρωποι δεν τις βλέπουν ως ανθρώπους πλέον. Οποιαδήποτε γυναίκα -ειδικά όταν πρόκειται για αυτοάμυνα- θα μπορούσε να καταλήξει στην αποικία. Ακόμα και κάποιοι φίλοι (παρόλο που δεν είναι πια φίλοι μου) ρώτησαν γιατί ανακατεύτηκα με αυτά τα «ανθρώπινα απόβλητα».
»Στη χώρα μας με την ταραγμένη ιστορία των στρατοπέδων-φυλακών, οι αποικίες και οι κατάδικοι έχουν μυθιστορηματοποιηθεί αλλά επίσης απορριφθεί και στιγματιστεί. Τα άτομα που φεύγουν από τη φυλακή συχνά δεν έχουν καν ρούχα. Φανταστείτε μια γυναίκα που φυλακίστηκε πριν από οκτώ χρόνια τον Δεκέμβριο και αποφυλακίστηκε τον Σεπτέμβριο φορώντας το ίδιο χειμερινό παλτό.
»Υπάρχουν πολλές γυναίκες στις αποικίες με HIV και ηπατίτιδα. Μερικές φορές συνήθιζα να περνάω όλη τη μέρα μαζί τους, να τρώω το ίδιο φαγητό, να κάθομαι μαζί τους, να πίνω από τις κούπες τους. Κάποιες από αυτές ρωτούσαν "πώς και πίνεις από τις κούπες μας, δεν φοβάσαι τον HIV;" Τους εξήγησα ότι είμαι εντάξει και πως δεν κολλάς από την ίδια κούπα έτσι κι αλλιώς. Είπαν ότι ακόμα και οι ίδιοι οι συγγενείς τους είναι λιγότερο ανεκτικοί. Η κοινωνία μας δεν έχει ιδέα για αυτά τα ερωτήματα.
»Καθώς γνωριζόμουν με τις γυναίκες, ζήτησα τα υπάρχοντά τους και πολλές από αυτές έφεραν γράμματα και φωτογραφίες των οικογενειών τους. Οι άνθρωποι στη φυλακή δένονται με πράγματα. Αυτή είναι στην πραγματικότητα μια διαφορά με τις ανδρικές αποικίες. Οι γυναίκες κρατούμενες βάφουν τοίχους και μπορούν ακόμα και να αποφασίσουν το χρώμα ή να φροντίσουν φυτά. Κρατούν ημερολόγια, γράφουν ποίηση - απλά πράγματα σαν κι αυτό μου θυμίζουν το οικοτροφείο. Στην αποικία των γυναικών με μία καταδίκη, σχεδόν όλες είχαν κάτι· ένα βιβλίο, ένα ρολόι, κοσμήματα από το σπίτι, ένα φυτό, κάτι αγαπημένο τους. Στην αποικία των γυναικών με πολλαπλές καταδίκες, συχνά έλεγαν ότι δεν υπάρχει τίποτα εκεί με το οποίο να είναι δεμένες.
»Έκανα βιβλίο το πρότζεκτ και όταν το ανοίγεις δεν υπάρχει περιγραφή, μόνο η αλληλουχία που αρχίζει με πορτρέτα νεαρών όμορφων γυναικών. Ο θεατής συνήθως δεν καταλαβαίνει πού τραβήχτηκαν οι φωτογραφίες – ίσως είναι ένα εργοστάσιο, ένα νοσοκομείο; Μόνο όταν φτάνει γύρω στη σελίδα 20 αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για αποικία καταδίκων και σχεδόν ένας στους δύο που το έχουν δει δεν μπορούσε να πιστέψει ότι αυτές οι νεαρές όμορφες γυναίκες από την αρχή του βιβλίου βρίσκονται στη φυλακή. Προς το τέλος του βιβλίου υπάρχουν γυναίκες με προφανή σημάδια από απόπειρες αυτοκτονίας. Συχνά δεν έχουν τίποτα δικό τους, τίποτα που να τις κρατά πια στη ζωή».
http://www.vice.com/