Η Εύα είναι ιδιοκτήτρια οπλοπωλείου στη μικρή πόλη Πετρίτσι, περίπου 13 χιλιόμετρα από τα ελληνικά σύνορα. Πουλάει κυνηγετικά είδη, δίκαννα, πιστόλια αερίου και περίστροφα. Κάθε χρόνο τέτοια εποχή όμως, γεμίζει τα ράφια του καταστήματός της με φθηνά βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. «Μου κάνει μεγάλη εντύπωση ο αριθμός των Ελλήνων που έρχεται κάθε χρόνο πριν το Πάσχα και ζητά βεγγαλικά» λέει. Τα ενισχυμένα βαρελότα κοστίζουν 0,20 λέβα (10 λεπτά του ευρώ), πέντε φωτοβολίδες 2,5 λέβα (1,25 ευρώ) και οι «μπαταρίες», όπως αποκαλούνται οι βάσεις εκτόξευσης πυροτεχνημάτων, γύρω στα 25 λέβα η καθεμία για 36 ταυτόχρονες εκτοξεύσεις στον ουρανό. Και ένα χάρτινο πακέτο με 100 κινέζικες κροτίδες στοιχίζει 3 λέβα (1,50 ευρώ). Στο κατάστημα μπαίνουν κυνηγοί για να ζητήσουν φυσίγγια, αλλά και μανάδες με παιδιά για να εκτυπώσουν σχολικές φωτοτυπίες... Τα περισσότερα βεγγαλικά έχουν στην πίσω πλευρά τους αυτοκόλλητα με οδηγίες στα βουλγάρικα. Αν ξύσεις το χαρτί, διακρίνεται από κάτω η κινέζικη ετικέτα. «Τα βεγγαλικά είναι κινέζικα. Και η ειδική άδεια που απαιτείται ώστε να μπορώ να τα πουλάω, στοιχίζει 1.000 ευρώ» σημειώνει η Εύα.
Σε μια τοπική οικονομία με μέσο μισθό 350 ευρώ, ένα τέτοιο «άνοιγμα» αποσβαίνεται εύκολα, όταν έρχεται το Πάσχα και τα πρώτα ελληνικά χωριά απέχουν κοντά στα 15 χιλιόμετρα. Παρά τιςεκατοντάδες συλλήψεις και τις ανθρώπινες απώλειες εξαιτίας των δυναμικών πασχαλινών εθίμων, κάτοικοι της Βόρειας Ελλάδας, μαζί με φθηνή βενζίνη και τρόφιμα, αγοράζουν αυτές τις μέρες και βεγγαλικά από τη Βουλγαρία. Το ίδιο συμβαίνει και με ιδιοκτήτες ψιλικατζίδικων στα χωριά των Σερρών και του Κιλκίς, οι οποίοι έχουν το «πράμα» κρυμμένο κάτω από τον πάγκο. Η αγορά των βεγγαλικών δεν σταματά όλο τον χρόνο. Καταναλώνονται επίσης σε γάμους και εκδηλώσεις, και βέβαια κάθε Κυριακή στα γήπεδα. Οπαδοί αγοράζουν επιπλέον εξοπλισμό, όπως πυρσούς, πιστόλια φωτοβολίδων κ.α.
Ο Βούλγαρος δικηγόρος Κράσιμιρ Τάσεβ στο Πετρίτσι μου εξηγεί ότι η νομοθεσία για το εμπόριο βεγγαλικών στη γειτονική χώρα έγινε πιο αυστηρή μετά την έκρηξη που στοίχισε τη ζωή 15 ανθρώπων στο εργοστάσιο εκρηκτικών στο χωριό Γκόρνι Λομ, τον περασμένο Οκτώβριο. «Τα οπλοπωλεία και τα άλλα καταστήματα λιανικής που πωλούν πυροτεχνήματα, εκδίδουν ειδική άδεια από την αρμόδια Υπηρεσία Επικίνδυνων Υλών (KOS) της Αστυνομίας. Τα αγοράζουν πολλοί Έλληνες, όπως επίσης προμηθεύονται από εδώ και κυνηγετικά φυσίγγια» λέει ο Τάσεβ. «Κατά τη κομμουνιστική περίοδο, βεγγαλικά και πυροτεχνήματα χρησιμοποιούσε αποκλειστικά μόνο ο Στρατός, στις εορταστικές εκδηλώσεις της Πρωτοχρονιάς και τις εθνικές επετείους».
Οδηγούμε προς το Σαντάνσκι, 23 χιλιόμετρα βόρεια, προσπερνώντας εργοτάξια ελληνικών εταιρειών που κατασκευάζουν δρόμους και γέφυρες στη διαδρομή παράλληλα στον ποταμό Στρυμόνα. Αντίθετα με όσα λέγονται, βεγγαλικά δεν «πωλούνται παντού», ούτε στο παζάρι ούτε σε καταστήματα ειδών πάρτι. Στο κεντρικό σούπερ μάρκετ, στον πεζόδρομο, υπάρχει μόνο ένα μικρό σταντ χαμηλά δίπλα στο ταμείο με βαρελότα προς 0,40 λέβα το ένα (0,20 ευρώ), τα οποία αντί για φιτίλι έχουν στο πλάι μια λεπτή κορδέλα. Η υπάλληλος στο ταμείο ρώτησε χαρακτηριστικά αν είμαστε οπαδοί ποδοσφαιρικής ομάδας.
Τα ίδια πολύχρωμα βεγγαλικά με το Πετρίτσι πωλούνται και στο οπλοπωλείο του Σαντάνσκι, μετά το ποτάμι, το οποίο έχει για ντεκόρ δίπλα στην είσοδο ένα παροπλισμένο στρατιωτικό κανόνι. Η ευγενική υπάλληλος μιλά ελληνικά και γνωρίζει το έθιμο των ρουκετών στη Χίο. Μου περιγράφει ότι τα προϊόντα εισάγονται σε μεγάλες παρτίδες στη Βουλγαρία-μέλος της ΕΕ, από την Κίνα, είτε μέσω του λιμανιού της Βάρνας στη Μαύρη Θάλασσα, είτε μέσω του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Έμποροι και διανομείς χονδρικής υπάρχουν τουλάχιστον δύο στη Σόφια. Τα πιο ευπώλητα πασχαλινά βεγγαλικά στη Βουλγαρία φαίνεται πως είναι οι χάρτινες συσκευασίες των 100 τεμαχίων, 55 γραμμαρίων, τα οποία δεν έχουν φιτίλι, αλλά ανάβουν σαν σπίρτα. Η συσκευασία φέρει την κοινοτική σήμανση CE και οδηγίες γραμμένες σε διάφορες γλώσσες. Ως διανομείς αναφέρονται ένας στα Τίρανα και ένας στο Κόσσοβο.
Αστυνομικοί που υπηρετούν στα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα και μίλησαν στο VICE, σημειώνουν ότι παράνομα εργαστήρια σε αποθήκες και σπίτια της γειτονικής χώρας ενδεχομένως να στήνονται τέτοια εποχή, ωστόσο στην πραγματικότητα τα εισαγόμενα βαρελότα και πυροτεχνήματα είναι τόσο φθηνά ώστε δεν αξίζει τον κόπο.
Οι ίδιοι εξηγούν ότι το νομικό πλαίσιο στη Βουλγαρία είναι πιο χαλαρό από την Ελλάδα. Συμβαίνει έτσι το παράδοξο μεταξύ δύο κρατών-μελών της ΕΕ, συγκεκριμένα βεγγαλικά να παίρνουν πιστοποίηση για τη βουλγάρικη αγορά, όχι όμως και για την ελληνική.
Έλληνες αστυνομικοί και τελωνειακοί στo κλιμάκιο του Προμαχώνα, όταν εντοπίζουν σε τυχαίους και δειγματοληπτικούς ελέγχους βεγγαλικά κατάσχουν το εμπόρευμα και οδηγούν στο αυτόφωτο αυτόν που τα μεταφέρει. Σύμφωνα με τον αναπληρωτή προϊστάμενο του Τελωνείου Σερρών, Αθανάσιο Μπάτσιο, οι ελληνικές αρχές εφαρμόζουν τον Νόμο 456/76 περί Φωτοβολίδων και Πυροτεχνημάτων, ο οποίος απαγορεύει την εισαγωγή βεγγαλικών και κροτίδων, εξαιρώντας τους κυνηγούς, τους ορειβάτες, τους ιδιοκτήτες σκαφών κ.α. Οι περιοριστικοί όροι είναι αυστηροί (δήλωση στην Αστυνομία, ειδική άδεια). Σε ορισμένες υποθέσεις συλλήψεων στα σύνορα, εφαρμόζεται ο Νόμος 2168/93 Περί Όπλων, που προβλέπει μεγαλύτερες ποινές. Στην πράξη, παρατηρούν αστυνομικοί, το τοπίο είναι θολό και συχνά παρατηρείται σύγχυση και στις διωκτικές αρχές.
Ο Γιάννης Μπαλίτης, πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Σερρών του Νομού όπου ανήκει διοικητικά το μεθοριακό πέρασμα του Προμαχώνα, είναι προβληματισμένος. «Υπάρχει αστυνόμευση και κάθε τόσο κατάσχονται βεγγαλικά, είτε στα σύνορα είτε σε καταστήματα ψιλικών και περίπτερα. Δυστυχώς, συμβαίνει μαζί με άλλα προϊόντα, Βορειοελλαδίτες να αγοράζουν και βεγγαλικά πριν το Πάσχα, πολλά από τα οποία βέβαια είναι νόμιμα και διακινούνται εντός ΕΕ. Από την πλευρά μας διοργανώνουμε καμπάνιες και εκδηλώσεις, προτρέποντας τους καταναλωτές να προτιμούν τα ελληνικά προϊόντα» σημειώνει.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, μόνο κατά την περσινή πασχαλινή περίοδο (Μάρτιος-Απρίλιος 2014) συνελήφθησαν για κατοχή και εισαγωγή βεγγαλικών και κροτίδων συνολικά 108 άτομα. Κατασχέθηκαν 448.365 παιδικά αθύρματα (βεγγαλικά), 119.796 κροτίδες, 627 αυτοσχέδιοι πυροτεχνικοί μηχανισμοί (ρουκέτες), 400 καψύλλια, 255 συσκευές εκτόξευσης φωτοβολίδων και 2,9 Kg πυρίτιδα. Οι αρχές για την πρόληψη των ατυχημάτων σχεδίασαν φέτος αφίσες με το σύνθημα «Τα βεγγαλικά και τα πυροτεχνήματα δεν είναι παιχνίδια» και ενημερωτικά φυλλάδια με συμβουλές και την επισήμανση ότι τα τελευταία δέκα χρόνια εννιά άνθρωποι σκοτώθηκαν και 75 τραυματίστηκαν από αυτό το παράδοξο έθιμο.
Οδηγούμε πίσω προς την Ελλάδα. Είναι κοινό μυστικό σε όποιον περάσει δύο φορές τον Προμαχώνα ότι στα μικρά μαγαζάκια τριγύρω από το καζίνο, στο βουλγάρικο έδαφος, πωλούνται σχεδόν τα πάντα. Η ηλικιωμένη κυρία σε ένα από αυτά γνωρίζει καλά ελληνικά. Όταν της ζητώ «βεγγαλικά», σηκώνεται και ανοίγει κάτω από τον πάγκο δύο χάρτινα κιβώτια με κρουασάν. Πετά μπροστά μου το ίδιο χάρτινο πακετάκι με τις 100 κροτίδες, που είχα βρει στα οπλοπωλεία σε Πετρίτσι και Σαντάνσκι. Με τη διαφορά ότι εκείνη τα πουλά 5 αντί για 3 λέβα. Καλή Ανάσταση.
