Ως συνήθως, επέλεξα συνειδητά να μη γράψω για το φαινόμενο της εγκληματικότητας τις πρώτες μέρες της όξυνσης του.
Περίμενα να «κάτσει η σκόνη». Να μιλήσουν οι κάθε λογής «ειδικοί» που με στόμφο και ύφος 100 Καρδιναλίων περιφέρονται από κανάλι, σε έντυπο και ιστοσελίδα ισχυριζόμενοι ότι έχουν όλες τις απαντήσεις.
Μακαρίζω την τύχη μου που σπούδασα στις ΗΠΑ, την χώρα που αν και πρωτοπορεί στις επιστήμες, διακρίνεται και για την ταπεινότητα της. Εκεί όσο πιο σπουδαίος είναι κάποιος, τόσο λιγότερο ‘υφάκι’ έχει. Ακόμα θυμάμαι τις ατάκες καθηγητών μου που θεωρούνται αυθεντίες στο χώρο της εγκληματολογίας παγκοσμίως.
«Το έγκλημα είναι τόσο σύνθετο ως κοινωνικό φαινόμενο που με δυσκολία αγγίζουμε την επιφάνεια».
«Όσο πιο πολύ αναλύουμε την εγκληματικότητα, τόσο περισσότερο μπερδευόμαστε».
Όχι εδώ όμως. Εδώ επιδιδόμεθα στο εθνικό μας σπορ: Να τα ξέρουμε όλα!
Και τι δεν ακούσαμε λοιπόν τις τελευταίες εβδομάδες.
Ότι έχουμε ιδεοληπτική κυβέρνηση που δε γουστάρει τα Σώματα Ασφαλείας!
Σώπα! Πόσο καινούριο είναι αυτό? Δεν είναι γνωστό από τα αντιπολιτευτικά τους χρόνια που μιλούσαν για «μπάτσους», για «αστυνομικό ταξικό κράτος» για αφοπλισμό των ΜΑΤ και διάφορα άλλα μπολσεβίκικα? Ποτέ δεν έκρυψαν ποιοι είναι. Ποτέ δεν έκρυψαν το βαθύ ταξικό τους μίσος και κατά συνέπεια την απέχθεια τους προς την Αστυνομία την οποία εξακολουθούν να βλέπουν ως θεραπαινίδα των πλουτοκρατών. Ποτέ δεν έκρυψαν ότι νιώθουν μεγαλύτερη ιδεολογική συγγένεια με τους κάθε λογής Ρουβίκωνες τους οποίους θεωρούν «σαρξ εκ της σαρκός» τους.
Δε βλέπω λοιπόν καμία χρησιμότητα στην επανάληψη. Αυτούς επιλέξαμε, αυτούς έχουμε.
Ακούσαμε επίσης από διάφορους επαΐοντες ότι «πρέπει να υπάρξει αναβάθμιση του υλικοτεχνικού εξοπλισμού της Αστυνομίας»!
Αυτό και αν είναι ρηξικέλευθη πρόταση! Χρειάζεται άραγε να είσαι εγκληματολόγος για να πεις το αυτονόητο, ότι δηλαδή πρέπει να αντικατασταθεί ο γερασμένος στόλος περιπολικών και μοτοσυκλετών της ΕΛ.ΑΣ?
Ότι πρέπει να αποκτηθεί επαρκές σύστημα επικοινωνίας ώστε να μην ακούει τις συχνότητες ακόμα και ο τελευταίος κακοποιός?
Ότι πρέπει να αντικατασταθούν «ληγμένα» αλεξίσφαιρα γιλέκα?
Ακούσαμε επίσης ότι πρέπει να δημιουργηθεί «Αστυνομικό Πανεπιστήμιο». Είναι γνωστό ότι για να αναβαθμίσεις ένα επάγγελμα, πρέπει πρωτίστως να αναβαθμίσεις τις σπουδές.
Αυτό όμως έχει συμβεί εδώ και σχεδόν 25 χρόνια. Έχουμε υψηλού επίπεδου σχολές Αστυφυλάκων και πανεπιστημιακού επιπέδου σχολές Αξιωματικών της ΕΛ,.ΑΣ. που δεν υπολείπονται σε τίποτα από αντίστοιχες προηγμένων χωρών. Τι νόημα έχει κάποιου άλλου τύπου αναβάθμιση?
Συνεχίζοντας στον ποταμό κοινοτοπίας, ακούσαμε ότι «πρέπει οι αστυνομικοί να βγουν στον δρόμο»! Κάτι που ακούμε, συζητάμε και «απαιτούμε» πολλές δεκαετίες. Το λέμε μάλιστα με οργίλο ύφος – για εκτόνωση- και συνεχίζουμε να ανεχόμαστε την στρεβλή πραγματικότητα.
Προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης, κάθε μια από τις προαναφερθείσες προτάσεις έχει την αξία της. Αλλά με το να δηλώνεις το προφανές δεν κομίζεις τίποτα νέο, τίποτα αξιομνημόνευτο!
Ας ξεκινήσουμε με μερικές διαπιστώσεις που ξεκαθαρίζουν το τοπίο στο σύγχρονο περιβάλλον της εγκληματικότητας.
Διαπίστωση πρώτη:Το έγκλημα είναι κοινωνικό και όχι αστυνομικό φαινόμενο!
Η αστυνομία δε μπορεί να ελέγξει τα αίτια της εγκληματογένεσης ούτε να τα επηρεάσει.
Δε μπορεί να επηρεάσει την μετανάστευση, τη φτώχεια, τη προβληματική κοινωνικοποίηση, τον αξιακό μας κώδικα, την απληστία μας, και πολλά άλλα από όσα θεωρούνται ότι συμβάλλουν στην τέλεση παραβατικών πράξεων.
Καλείται να τα διαχειριστεί. Η διαχειριστική της επάρκεια ή ανεπάρκεια είναι αυτή που καθορίζει την εικόνα της Πολιτείας. Εν ολίγοις, ο τρόπος που η αστυνομία επιτελεί το καθήκον της καταδεικνύει πόσο σοβαρό
Κράτος έχεις..
Διαπίστωση δεύτερη: Η αστυνομία εργάζεται σε περιβάλλον δυσχερές και επικίνδυνο. Για να είναι αποτελεσματική μοιραία οι πράξεις της θα εμπεριέχουν έναν βαθμό αυστηρότητας. Δεν υπάρχει αστυνομικό Σώμα στον κόσμο που είναι αποτελεσματικό χωρίς να είναι σκληρό!
Φυσικά υπάρχουν τα πλαίσια λειτουργίας τα οποία ορίζει ο Νόμος. Ο Νόμος όμως δίνει και στην αστυνομία το μονοπώλιο της άσκησης βίας. Η καταστολή που τόσο έχει λοιδορηθεί στο παρελθόν, σήμερα αποτελεί ζητούμενο.
Ας μην λησμονούμε επίσης, ότι το Νόμο τον καθορίζουν οι πολίτες δια των αντιπροσώπων τους. Αν λοιπόν ο βαλλόμενος σήμερα πολίτης επιθυμεί την περαιτέρω νομοθετική θωράκιση της Αστυνομίας μπορεί να το κάνει ασκώντας πίεση στους βουλευτές του.
Το να φωνασκούμε στα καφενεία μικρή αξία έχει. Το να δηλώσουμε στους βουλευτές μας ( οι οποίοι είναι εντολοδόχοι μας) ότι θέλουμε να δώσουν έμφαση στην ασφάλειά μας, είναι απείρως πιο αποτελεσματικό.
Διαπίστωση Τρίτη: Η εικόνα της Αστυνομίας μας είναι ο καθρέφτης μας. ‘Όπως προανέφερα, γνωρίζαμε τις διαθέσεις των κυβερνώντων για τα σώματα ασφαλείας εδώ και χρόνια και όμως τους εκλέξαμε. Έχουμε άραγε δικαίωμα σήμερα να διαμαρτυρόμαστε?
Η τελευταία διαπίστωση μας φέρνει στην γενεσιουργό αιτία των προβλημάτων μας, την στρεβλή μας νοοτροπία.
Τον λόγο που κανένας εκσυγχρονισμός δε θα ευδοκιμήσει ποτέ…
Η νοοτροπία μας εμποδίζει από το να αποφασίσουμε τί είδους αστυνομία θέλουμε. Το εφηβικό μας θυμικό μας ωθεί να πιστέψουμε ότι μπορούμε να τα έχουμε όλα. Ότι η απόλυτη ασφάλεια μπορεί να συνυπάρξει με απόλυτη ελευθερία. Και η ελαστικότητα στην εφαρμογή των Νόμων με την αποτελεσματικότητα. Η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική.
Η αστυνομία πρέπει να σέβεται τους Νόμους αλλά δεν είναι ΜΚΟ ούτε φιλανθρωπικό σωματείο για να έχει ως κορωνίδα της τον «ανθρωπισμό». Η αστυνομία προστατεύει και υπηρετεί τους πολίτες στα πλαίσια του νόμου και του Συντάγματος.
Αυτά καθορίζουν την λειτουργία της και όχι οι κάθε λογής ευαισθησίες του καθενός. Όσοι πιστεύουν ότι η αστυνομία οφείλει να δρα με χαμόγελο και χάδια, ανήκουν στην αρμοδιότητα συγκεκριμένου κλάδου της Ιατρικής…
Ως ενδεικτικά της νοοτροπίας μας θα αναφερθώ σε προσωπικά παραδείγματα. Καταστάσεις που βίωσα και άλλαξαν τον τρόπο σκέψης μου.
Προσωπικό παράδειγμα πρώτο: Άνοιξη του 2004, λίγους μήνες πριν την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων. Στελέχη της ΕΛ.ΑΣ επιθεωρούν την πλατεία Ομονοίας προκειμένου να αποφασιστεί ο τρόπος απομάκρυνσης των τοξικομανών που αμαυρώνουν την εικόνα της πόλης που θα προβαλλόταν στα πέρατα του κόσμου. Κατά τη διάρκεια της επιθεώρησης αυτής, πλήθος καταστηματαρχών προστρέχουν στους αστυνομικούς λέγοντας με μια φωνή «κάντε κάτι, δε μπορούμε να μπούμε στα μαγαζιά μας». Λίγες μέρες αργότερα, με μια συντονισμένη (και φυσικά βίαιη) επιχείρηση η αστυνομία απομακρύνει τους παρανομούντες. Ξαφνικά ακούγονται φωνές αγανάκτησης! «Κωλόμπατσοι, γιατί χτυπάτε τα παιδιά»! Μαντέψτε ποιοι ήταν… Μα φυσικά οι εν λόγω μαγαζάτορες που αίφνης είχαν ξεχάσει τα βάσανα τους, είχαν ενδυθεί τον μανδύα του «ανθρωπιστή» και επιτίθεντο φραστικά στους αστυνομικούς!
Αποτέλεσμα? Ο κυνισμός από πλευράς αστυνομικών. «Μέχρι να αποφασίσετε τι αστυνομία θέλετε, εγώ θα απέχω» όπως μου είπε χαρακτηριστικά φίλος που ανήκει στο δυναμικό της ΕΛ.ΑΣ. «και κάτι ακόμα: θα ψάξω αν βρω θέση που δε θα με φέρνει σε επαφή με πολίτες»
Το οξυμένο θυμικό μας, μας καθιστά εφήβους στη σκέψη και στις πρακτικές. Ενώ γνωρίζουμε το σωστό και το λάθος, ενώ αντιλαμβανόμαστε ότι ο κόσμος δεν λειτουργεί με ευχολόγια αλλά απαιτούνται ενέργειες που ενίοτε είναι και σκληρές, ξαφνικά ξυπνά μέσα μας το συναίσθημα της ταύτισης με οποιονδήποτε είναι σε μια συγκεκριμένη στιγμή ο πιο «αδύναμος» ή «ευάλωτος» και ταυτιζόμαστε μαζί του χωρίς να εξετάζουμε συνθήκες και δεδομένα.
Πάμε τώρα στη πλευρά των αστυνομικών και τη δική τους νοοτροπία.
Προσωπικό παράδειγμα δεύτερο:
Σικάγο 1999. Έχω μόλις φτάσει στη πόλη για να σπουδάσω στο Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης. Με την εξαίρεση 2 δικηγόρων, όλοι οι συμφοιτητές μου ήταν αστυνομικοί.
Όλοι τους εξαιρετικοί άνθρωποι. Ευδιάθετοι, καλοπροαίρετοι, μου έδωσαν τις κάρτες τους διότι «ξένος είσαι, μπορεί να μπλέξεις και να χρειαστείς βοήθεια». Η επικοινωνία μας ήταν εξαιρετική και έκανε την προσαρμογή μου εκεί πολύ ευκολότερη.
Ένα βράδυ όμως είχα μια εμπειρία που, σχεδόν 20 χρόνια μετά, θυμάμαι έντονα και την θεωρώ καταλυτική για την ανάπτυξη της προσωπικότητας μου.
Είχα βγει για φαγητό και επιστρέφοντας έπεσα πάνω σε έλεγχο αλκοτέστ. Δεν είχα πιεί ιδιαίτερα όμως εκεί τα όρια είναι πολύ χαμηλά και φοβάσαι. Ο τρόπος που οι Αμερικανοί διενεργούν το αλκοτέστ έχει στρατηγική. Στενεύουν τον δρόμο με κώνους βάζοντας τεράστιες πινακίδες “sobrietytest” και μέχρι να φτάσεις μπροστά που διενεργείται ο έλεγχος αναγκάζεσαι να κόψεις πολύ ταχύτητα ώστε να σε «τσεκάρουν» πολλά ζευγάρια μάτια. Πραγματικά σου κόβει τα γόνατα και νομίζω ότι… ανεβάζει και το ποσοστό αλκοόλ στο αίμα σου και ας μην έχεις πιεί!
Καθώς φτάνω λοιπόν «ψαρωμένος» στο σημείο του ελέγχου, διαπιστώνω με χαρά (ο αφελής σαχλαμαρακιας Έλληνας) ότι ο επικεφαλής του ελέγχου είναι συμφοιτητής μου! Χαράς ευαγγέλια! Μόλις φτάνω μπροστά τον χαιρετώ με ένα χαμογελαστό ( και ανόητο) HelloGreg! Με κοιτάζει με το καπέλο κατεβασμένο στη μύτη και μου λέει αυστηρά «άδεια, δίπλωμα, ασφάλεια και φυσήξτε εδώ»! Απορημένος υπακούω, ήμουν κάτω από το όριο και έφυγα.
Περιττό να πω ότι είχα εκνευριστεί. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της διαδρομής πολλές φορές τον χαρακτήρισα με τον εθνικό μας χαρακτηρισμό…. «ποιος νομίζει ότι είναι? Στον συμφοιτητή του θα το παίξει εξουσία»?
Όταν όμως αρκετές ώρες αργότερα ηρέμησα, διαπίστωσα μετα μεγάλης μου λύπης ότι το κορόιδο ήμουν εγώ…
Μπολιασμένος και εγώ με την στρεβλή νοοτροπία του νεοΕλληνα που θεωρεί τα πάντα ίσιωμα και αδυνατεί να διακρίνει ρόλους, περιπτώσεις και συνθήκες, θεώρησα ότι έπρεπε να επικρατήσει στον φίλο Gregη ιδιότητα του συμφοιτητή και όχι του αστυνομικού!
Στο αξιακό μας κώδικα τα φιλαράκια και η οικογένεια είναι πάνω από τον Νόμο! Όχι στον δικό τους όμως..
Την ώρα εκείνη ο φίλτατος και φιλότιμος Gregδεν ήταν το φιλαράκι μου. Δεν ήταν ο συμφοιτητής με τον οποίο ανταλλάσαμε απόψεις και αγωνίες για τις εξετάσεις!
Ήταν αξιωματικός της Αστυνομίας επιφορτισμένος με ένα ύψιστο καθήκον, την εφαρμογή του Νόμου. Ούτε εγώ ήμουν ο Konstantinosο συμφοιτητής από την μακρινή Ελλάδα. Ήμουν ελεγχόμενος.
Τελεία και παύλα!
Πόσο άσχημα ένιωσα! Πόση ντροπή για την στάση μου!
Την επόμενη μέρα πήγα και του ζήτησα συγγνώμη στο Πανεπιστήμιο όπου κάναμε και τη σχετική συζήτηση. Ήταν πάλι ο χαλαρός Greg, ο συμφοιτητής μου και με χτύπησε χαμογελώντας στη πλάτη….
Ας εντρυφήσουμε στα 2 αυτά διαφορετικά αλλά και τόσο σχετικά βιώματα και θα αντιληφθούμε γιατί κανένα μέτρο και κανένα νεωτερικό σύστημα δε μπορεί να στεριώσει σε αυτή τη χώρα.
Διότι δεν έχουμε μάθει να ξεχωρίζουμε στιγμές και να ενσαρκώνουμε ρόλους.
Σαν να βλέπω τον Gregνα μου γελάει…. ή μήπως κατέβασε το καπέλο μέχρι τη μύτη?
*O Κωνσταντίνος Δούβλης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας της Αστυνόμευσης (University of Essex, UK), ειδικευμένος σε θέματα Αστυνομικού έργου, Ασφάλειας & αντεγκληματικής πολιτικής στις ΗΠΑ (Loyola University of Chicago.) και ειδικός επιστήμων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.