Την άρρηκτη πολιτιστική και πνευματική σύνδεση μεταξύ των πολιτισμών της Μέσης Ανατολής και της Ελλάδας, σε μια εποχή οξείας περιφερειακής έντασης και εμφύλιων συρράξεων, υπογράμμισαν την Παρασκευή, 14 Νοεμβρίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος οκτώ ακαδημαϊκοί από πανεπιστήμια του Λιβάνου, της Τυνησίας, της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης, φωτίζοντας παράλληλα τη φυσιογνωμία των Ελλήνων των αντίστοιχων περιοχών. Πρόκειται για τη δεύτερη σχετική ημερίδα που διοργανώνεται από τη Γαλλική Σχολή Αθηνών σε συνεργασία με την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Σπουδών Μέσης Ανατολής, στο πλαίσιο του προγράμματος «Η Ελλάδα και ο αραβικός κόσμος», η οποία λειτούργησε ως το αντίκρισμα της πρώτης, όπου συμμετείχαν κυρίως Ελληνες ερευνητές του αραβικού κόσμου.
Το εμφανές συμπέρασμα των ομιλιών είναι ότι οι σχέσεις ελληνισμού και αραβικού κόσμου είναι μακρόχρονες και συνεχείς και εμφανίζονται αυθόρμητα, όχι με απαραίτητα θεσμικό τρόπο, στην κοινοτική ζωή των αραβικών χωρών. Η παρουσία των Ελλήνων του αραβικού κόσμου είναι εμπορική - οικονομική, αλλά και πολιτιστική. Σ’ αυτή τη διαδικασία ο ρόλος της Ορθοδοξίας υπήρξε καθοριστικός. Οπως ανέφερε στην ομιλία του για την ελληνική κληρονομιά στην Παλαιστίνη ο καθηγητής Χαμέντ Σαλέμ του Πανεπιστημίου του Μπιρζάιτ, η συμβολή της ελληνικής Ορθοδοξίας ήταν σημαντική στην ανάπτυξη της διανοητικής ζωής της Παλαιστίνης. Οι οικονομικοί δεσμοί ήταν εξίσου ισχυροί, αφού η ιδιοκτησία της Εκκλησίας υπήρξε τεράστια. Οι Ελληνες της Παλαιστίνης ανέπτυξαν εμπορικούς δεσμούς και τραπεζική δραστηριότητα, που απέφεραν πολλά κέρδη καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα.
Παρόμοια εικόνα σκιαγραφεί για τους κοσμοπολίτες Ελληνες Αιγυπτιώτες ο Σαγέντ Ασμάουι του Πανεπιστημίου του Καΐρου, ο οποίος είναι ο πρώτος ερευνητής που γράφει στα αραβικά για τους Ελληνες της Αιγύπτου. Τα περισσότερα μέλη των γνωστών οικογενειών Αιγυπτιωτών υπήρξαν ναυτικοί, έμποροι, αλλά και δανειστές για τους φτωχούς αγρότες της αιγυπτιακής επαρχίας. Η δραστηριότητα αυτή δημιούργησε ένα κλίμα αρνητικό προς τους Ελληνες, οι οποίοι περιγράφονται από αρκετούς Αιγύπτιους και Βρετανούς ιστορικούς του παρελθόντος ως εκμεταλλευτές. Οι συγκρούσεις με την αιγυπτιακή κοινωνία δεν έλειψαν, ωστόσο υπάρχει και η θετική εικόνα της ελληνικής παρουσίας στην Αίγυπτο. Αυτή της ενίσχυσης της οικονομικής ανάπτυξης, της εκπαίδευσης, της δημιουργίας πολιτιστικών χώρων και θεάτρων και της πολιτικής δράσης.
Το παρών στην εκδήλωση για να συζητήσει τα ερευνητικά προβλήματα των σχετικών μελετών έδωσε και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου της Μανούμπα στην Τύνιδα, Χαμπίμπ Καζνταγλί, ο οποίος τιμήθηκε τον Ιούνιο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης για την έρευνά του σχετικά με την ελληνική μειονότητα της Τυνησίας. Ο Καζνταγλί βρέθηκε στο στόχαστρο σαλαφιστών, λόγω της ερευνητικής του ενασχόλησης με τις μειονότητες της Τυνησίας, ενώ από το 2011 είχε εμπλακεί σε δικαστική διαμάχη, όταν διαφώνησε με δύο φοιτήτριες που επιχείρησαν να εισέλθουν στο πανεπιστήμιο φορώντας το νικάμπ και δικαιώθηκε. Τα πανεπιστήμια του αραβικού κόσμου έχουν επηρεασθεί από την πρόσφατη άνοδο των ισλαμιστών, όπως κάθε άλλη πτυχή της καθημερινής ζωής.
Σύμφωνα με την επικεφαλής και συντονίστρια της διοργάνωσης, Μπάσμα Ζερουάλι, ερευνήτρια στη Γαλλική Σχολή Αθηνών με ειδίκευση στην πολιτιστική ιστορία και την εθνομουσικολογία, που μελετά τους Ελληνες της Ανατολής, στόχος του προγράμματος ήταν η ανταλλαγή απόψεων και η προώθηση των σχετικών επιστημονικών μελετών που προς το παρόν είναι λιγοστές. Η κ. Ζερουάλι, η οποία ετοιμάζει ένα βιβλίο που θα βασίζεται σε συνεντεύξεις Αράβων ελληνικής καταγωγής, υποστηρίζει ότι αν και οι μνήμες των Ελλήνων για τους ομογενείς της Μικράς Ασίας ενδυναμώνονται, οι Ελληνες του αραβικού κόσμου κινδυνεύουν να περάσουν στην ιστορική λήθη, αφού, με εξαίρεση τους Αιγυπτιώτες, «τους υπόλοιπους Ελληνες της Διασποράς ο κόσμος δεν τους ξέρει».
kathimerini.gr