Τη στιγμή που το «je suis Charlie» αντηχεί σε κάθε γωνιά του κόσμου, η Ευρώπη του διαφωτισμού και του ανθρωπισμού προσπαθεί μέσα από την εμπειρία του πένθους να ανασυγκροτήσει μια ασπίδα δημοκρατίας και ελευθεροτυπίας. Δίπλα σ' αυτή συνυπάρχει μια θρησκόληπτη και δυσανεκτική Ευρώπη που επιδιώκει την εργαλειακή αξιοποίηση του τραγικού συμβάντος για να προωθήσει την ξενοφοβική ατζέντα της. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μαρί Λεπέν έσπευσε την επόμενη μέρα της επίθεσης να θέσει ζήτημα επαναφοράς της θανατικής ποινής στη Γαλλία και ο έγκλειστος Νίκος Μιχαλολιακος να καταδικάσει την «πολυπολιτισμικότητα» και τον «ψευτοανθρωπισμό». Πρόκειται γι' αυτή την Ευρώπη που το Charlie Hebdo ως κατεξοχήν αντικομφορμιστικό περιοδικό που αναγνώριζε ως μοναδική ιερότητα την ελευθερία της σκέψης, σατίριζε και καυτηρίαζε.
Σ' αυτό το πλαίσιο που καραδοκούν πονηρές απλουστεύσεις καταδικάζοντας συλλήβδην τον αραβικό κόσμο και επικίνδυνες εξισώσεις ταυτίζοντας κάθε μετανάστη με έναν εν δυνάμει τρομοκράτη, έχει μια σημασία η γνώση να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα στο φθηνό λαϊκισμό. Πρέπει να αναρωτηθούμε ξανά για τις συνθήκες που γεννούν τη βία -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τη νομιμοποιούν-, τη διαπλοκή τους με τη θρησκεία και την επίδραση του σύγχρονου φονταμενταλισμού στη διαμόρφωση της ιστορίας. Αν δηλαδή, όπως δίδασκε η παραδοσιακή μαρξιστική σκέψη η θρησκεία λειτουργεί τυφλωτικά για τους πιστούς της ή αν -όπως έγραψε πρόσφατα ο σκιτσογράφος Σπύρος Δερβενιώτης- «επείγει να απελευθερώσουμε κάποιους θεούς από τους πιστούς τους». Για όλα αυτά τα ερωτήματα το VICE απευθύνθηκε στον Καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και εξειδικευμένο στην Κοινωνική Ανθρωπολογία των Ισλαμικών Κοινωνιών, Γεράσιμο Μακρή.
VICE: Υπάρχει αυτή τη στιγμή ο κίνδυνος εξάπλωσης ενός εξτρεμιστικού ισλαμισμού;
Γεράσιμος Μακρής: Οι μουσουλμάνοι είναι ένας ταράστιος πολιτισμός, εκ των οποίων οι ισλαμιστές, αυτοί δηλαδή που επιδιώκουν τη διακυβέρνηση των κοινωνιών τους από ισλαμικά κόμματα στη βάση της Σαρίας, είναι πολύ λίγοι. Απ' αυτούς εκείνοι που προσπαθούν να το επιβάλλον δια της βίας είναι ελάχιστοι.
Σε ποιες συνθήκες όμως γεννήθηκε αυτό το μειοψηφικό έστω ρεύμα του εξτρεμισμού;
Υπάρχει μια διαδεδομένη αντίληψη στον αραβικό κόσμο ότι από τη δεκαετία του 50 που ανεξαρτητοποιήθηκαν, οι κυβερνήσεις που είχαν εξέφραζαν δυτικά συμφέροντα. Υπήρχε η πεποίθηση ότι αυτές οι κυβερνήσεις έπρεπε να πέσουν. Κάποιοι απ' αυτούς θεώρησαν ότι έπρεπε να δημιουργηθεί κι ένας βίαιος βραχίονας που να έχει τιμωρητικό ρόλο και ακολούθησαν το δυτικού τύπου τρομοκρατικό μοντέλο. Η αντίληψη της ένοπλης οργάνωσης δεν υπάρχει στην ιστορία και την κοινωνιολογία του ισλαμικού κόσμου. Είναι εμπνευσμένη από τη Δύση και οι εξτρεμιστικές οργανώσεις αναπτύχθηκαν εκεί που τα κράτη είχαν διαβρωθεί από τις δυτικές παρεμβάσεις. Γι' αυτές τις κοινωνίες το Ισλάμ αρθρώθηκε ως εναλλακτικός δρόμος στο βαθμό που άλλες εναλλακτικές όπως η αριστερά ή ο αραβικός εθνικισμός απέτυχαν.
Έπαιξε ρόλο σ' αυτή τη διαδρομή της βίας η αναζωπύρωση των εσωτερικών συγκρούσεων στους κόλπους του Ισλάμ;
Σαφώς. Το παράδειγμα του Ιράκ είναι χαρακτηριστικό. Το Ιράκ το κατέστρεψε ο Σαντάμ και το αποτελείωσαν οι Αμερικάνοι. Χωρίς να γνωρίζουν την κοινωνιολογία της περιοχής έφεραν στην εξουσία τους σιίτες που φέρθηκαν σα χούντα. Όποιος ήταν σουνίτης καταδιώχθηκε. Οι σουνίτες λοιπόν, κάποιοι απ' αυτούς, πήραν τα όπλα. Εκεί που υπάρχει αίμα από τη μια πλευρά, θα υπάρξει και από την άλλη.
Το μέγεθος αυτής της βίας που χρησιμοποιούν οι τζιχαντιστές , είτε παλιότερα στην περίπτωση των αποκεφαλισμών, είτε τώρα με την επίθεση στο Charlie Hebdo έχει ιδεολογική στόχευση;
Είναι η βία ως θέαμα. Από τη μία πλευρά συσπειρώνει τα μέλη της κοινότητας και από την άλλη τρομοκρατεί τον «αντίπαλο». Η βία είναι απίστευτο ιδεολογικό όπλο. Κάνει συνυπεύθυνους για παράδειγμα τους μισθοφόρους του ISIS στέλνοντας το μήνυμα ότι «είσαι μέλος αυτής της ομάδας που σκοτώνει και αποκεφαλίζει, αν το μετανιώσεις και επιστρέψεις στους θεσμούς της Δύσης, δε θα σε δεχτούν». Επίσης η εικόνα σ' αυτούς τους πληθυσμούς που είναι σε μεγάλο βαθμό λειτουργικά αναλφάβητοί έχει καθηλωτική ισχύ. Αυτό που συνέβη στο γαλλικό περιοδικό ήταν τρομακτικό. Η τρομοκρατική βία χτυπάει εκεί που μπορεί να χτυπήσει. Οι πλούσιοι και ισχυροί έχουν γύρω τους ένα τείχος προστασίας. Αυτοί οι άνθρωποι στις επιθέσεις τους λειτουργούν με συμβολισμούς, προσλαμβάνουν τους στόχους τους ως ενσάρκωση του τρόπου που η Δύση αντιλαμβάνεται το Ισλάμ. Εμείς προφανώς δε συμφωνούμε μ' αυτούς τους συμβολισμούς αλλά αυτοί λειτουργούν σε πολύ κλειστά κυκλώματα και πολλές φορές σε συνθήκες χαμηλής παιδείας.
Διακρίνετε έναν κίνδυνο έξαρσης της ισλαμοφοβίας με αφορμή αυτά τα εγκλήματα;
Η εύκολη λύση οποιουδήποτε συστήματος εξουσίας είναι να κάνει την εξίσωση ότι τρομοκράτης= μουσουλμάνος. Υπάρχει ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας που ζει έξω από το δικό μας κοσμοείδωλο. Δυστυχώς ο κόσμος της Δύσης δε γνωρίζει αυτές τις κουλτούρες και τους πολιτισμούς, γι' αυτό είναι πολύ εύκολο τις μάζες να τις κατευθύνει η τηλεόραση. Χρειάζεται δουλειά εμβάθυνσης σε ζητήματα δημοκρατίας και ετερότητας.
Τελικά η προσήλωση σ' ένα θρησκευτικό δόγμα μπορεί να αποκτήσει δηλητηριώδη επίδραση στην ανθρώπινη συμπεριφορά;
Κοιτάξτε προσωπικά αυτοκαθορίζομαι ως χριστιανός αλλά οι θρησκείες είναι το χειρότερο πράγμα στον κόσμο. Όχι ο χριστιανισμός ή το Ισλάμ αλλά ο τρόπος που βιώνονται από τα ιερατεία δηλητηριάζει τις ανθρώπινες ψυχές. Ο χριστιανισμός στη βάση του είναι ο Θεός της αγάπης αλλά κάθε χριστιανική ορθοδοξία προσπαθεί να τον βάλει στην μπάντα. Υπάρχει όμως ένας πυρήνας αγαθός. Και στο Ισλάμ υπάρχει. Στη μεθοδολογία που οι οραματισμοί αυτοί προβάλλονται από τα καθεστώτα υπάρχει πρόβλημα. Εξάλλου μη ξεχνάτε ότι δεν υπάρχει ένας χριστιανισμός, όπως και δεν υπάρχει ένα Ισλάμ.
Υπάρχει όμως και χριστιανικός φονταμενταλισμός;
Στο χριστιανισμό σήμερα δεν υπάρχει φονταμενταλισμός , εκτός από κάποιες οργανώσεις στις ΗΠΑ. Αυτό συμβαίνει όμως γιατί ο χριστιανισμός είναι σε κάθοδο. Οι περισσότεροι χριστιανοί στις μέρες μας πάνε την Κυριακή στην εκκλησία και τη Δευτέρα στην τράπεζα. Δεν έχει την πρωτοκαθεδρία ο χριστιανισμός στο κοινωνικό γίγνεσθαι, όπως στο Μεσαίωνα. Η Δύση πέρασε στην εκκοσμίκευση, η οποία όμως είχε στο διάβα της πολέμους και καταστροφές. Σας θυμίζω μόνο τον τριακονταετή πόλεμο ανάμεσα σε προτεστάντες και καθολικούς. Οι μουσουλμάνοι δεν έχουν περάσει τέτοιες διαδικασίες. Το Ισλάμ παραμένει πολύ ισχυρό στο συλλογικό ασυνείδητο. Ούτε σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να τις περάσουν με τον ίδιο τρόπο γιατί οι δυτικοί έχουν την τάση να θεωρούν ότι η ιστορία κινείται με βάση το δικό τους μοντέλο. Ο φονταμενταλισμός είναι η απολυτοποίηση μιας αλήθειας που αφήνει πτώματα. Ο μεγαλύτερος φονταμενταλισμός της εποχής μας είναι της αγοράς.
Αυτός ο ανατροφοδοτούμενος κύκλος της θρησκευτικής βίας είναι αέναος;
Πρέπει να αλλάξουν εκ βάθρων οι πολιτικές που οδηγούν τους ανθρώπους στη βία για να σταματήσει. Μιλάμε για κατεστραμμένες κοινωνίες που χρειάζονται δημοκρατία, χρήματα και υποδομές. Ένα σχέδιο Μάρσαλ επί 10. Πρέπει να δώσεις στον άλλον κάτι να φάει κι ένα όραμα για το παιδί του.
ΠΗΓΗ: vice.com