Στη σκιά του τραγικού δυστυχήματος στην Κίναρο, όπου τρεις αξιωματικοί έχασαν τη ζωή τους κατά την πτώση του ελικοπτέρου, το Πολεμικό Ναυτικό παρουσιάζει μια μεγάλη έκθεση βασισμένη σε ιστορικά ντοκουμέντα.
Είναι αφηγήσεις ανθρώπων που υπήρξαν πρωταγωνιστές των μεγάλων γεγονότων στην πορεία του χρόνου και «μαρτυρίες» των πλοίων που ταξίδεψαν στις θάλασσες της Ιστορίας.
Στο Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού εγκαινιάστηκε χθες η έκθεση με τον τίτλο «Ιστορίες Ανδρείας» όπου επιχειρείται μια διαφορετική προσέγγιση στην ιστορία του Π.Ν. από τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 έως τη σύγχρονη εποχή. Ως σκηνικό το «κουφάρι» ενός πλοίου και ανάμεσα σε πυξίδες και πηδάλια, τορπίλες και αντιαεροπορικά συστήματα, ξετυλίγονται άγνωστες πτυχές της Ιστορίας. Οπτικά ντοκουμέντα, φωτογραφικό και ηχητικό υλικό αφηγούνται ιστορίες ανδρείων.
Από τους τραυματισμένους ναύτες του «Αβέρωφ», που αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το πλοίο τους, έως τον ναύαρχο Κουντουριώτη, που απέφυγε την παγίδα των εχθρών και παράκουσε την εντολή της κυβέρνησης για καταδίωξη του τουρκικού σκάφους «Χαμιδιέ».
Η έκθεση περιλαμβάνει την ιστορία δύο αιώνων από την «Καρτερία» και τους μπουρλοτιέρηδες, τις μάχες για την κυριαρχία στο Αιγαίο, τη δράση του «Αβέρωφ» στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, τα ηρωικά υποβρύχια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και τη Μ. Ανατολή ή το αντιτορπιλικό «Βέλος».
Ναύαρχοι, αξιωματικοί και κυρίως «ανώνυμοι» ναύτες αφηγούνται ιστορίες αυταπάρνησης, όταν έμειναν στις θέσεις τους κόντρα στις καταιγίδες των καιρών, και περιπτώσεις «ανταρσίας» όταν τα πληρώματα αγνόησαν τις διαταγές των ανωτέρων τους, είτε για να δράσουν διαφορετικά απέναντι στον εχθρό είτε για να παρέμβουν καθοριστικά στα πολιτικά πράγματα της χώρας.
Συνεργασία
«Είναι μια συνεργασία από το Πολεμικό Ναυτικό και το ΙΜΕ με άξονα την ανθρωποκεντρική ιστορία. Η όλη ιδέα βασίζεται στο κείμενο του «Πλάτωνα» περί ανδρείας. Είναι το έργο «Λάχης» όπου αναζητείται η ερμηνεία του όρου ανδρεία», λέει η κυρία Μαρία Γρηγοροπούλου, υπεύθυνη του τμήματος μουσειοπαιδαγωγών στο Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. «Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα σκηνικό, από την πλώρη έως την πρύμνη ενός πλοίου με τοποθετημένα εκθέματα, φωτογραφικές συνθέσεις, αντικείμενα των καραβιών και μαρτυρίες όπως διατυπώθηκαν από τους ίδιους ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα».
Αντιτορπιλικό «Ολγα»
Οι ναυαγοί θαλασσοπνίγονταν και κραύγαζαν «Ζήτω η Ολγα»
25 Σεπτεμβρίου 1943, ώρα 10.00. Το αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Ολγα» ενώ βρίσκεται στο Λακκί της Λέρου δέχεται σφοδρή επίθεση από γερμανικά αεροσκάφη. Μέσα σε λίγα λεπτά αρχίζει να βυθίζεται. Οσοι από το πλήρωμα είχαν επιβιώσει προσπαθούν να εγκαταλείψουν το πλοίο.
«Μόλις πέρασα την πόρτα, το πλοίο πήρε μεγάλη κλίση και βρέθηκα εγκλωβισμένος μέσα στο υπόφραγμα δίχως να μπορώ να βγω από εκεί που μπήκα... Με την κλίση του καραβιού είδα τα φινιστρίνια να βλέπουν προς τον ουρανό. Μη έχοντας άλλη επιλογή, βρέθηκα σε ένα φινιστρίνι, αρκετά μικρό, κι ενώ ανέβαιναν τα νερά είδα τους συναδέλφους που μου φώναζαν «Χρηστίδη, το άλλο, το άλλο...». Συνειδητοποίησα ότι μιλούσαν για μία ανθρωποθυρίδα που είχαμε φτιάξει σε μία επισκευή στην Καλκούτα. Και η τραγική ειρωνεία είναι ότι όταν πρωτοφτιάχτηκε αυτή η ανθρωποθυρίδα, επειδή εγώ ήμουν ναυτάκι τότε, οι άλλοι μου έκαναν καλαμπούρι και μου έλεγαν «ρε Χρηστίδη, για μπες να δούμε, χωράς να περάσεις...» και έτσι με έβαζαν να περνώ από την ανθρωποθυρίδα που ήταν τελικά εκείνη που με έσωσε... Βγήκα στην καρίνα και άρχισα να τραβώ και τους άλλους. Υπήρχαν όμως και άλλοι ναύτες στα πιο χαμηλά υποφράγματα των μηχανικών και των τορπιλών, που μείνανε μέσα... δεν πρόλαβαν... Η πιο συγκινητική στιγμή ήταν όταν χάθηκε το πλοίο. Ακούστηκε μία φωνή «Ζήτω η ΟΛΓΑ» και 120 άνθρωποι που χαροπάλευαν μέσα στη θάλασσα επανέλαβαν την κραυγή «Ζήτω η ΟΛΓΑ»».
Ν. Χρηστίδης
Μέλος του πληρώματος
Αντιτορπιλικό «Αδρίας»
Από την Κάλυμνο στην Αλεξάνδρεια χωρίς πλώρη
22 Οκτωβρίου 1943, ώρα 21.56. Το αντιτορπιλικό «Αδρίας» καθώς πλέει προς την Κάλυμνο προσκρούει σε νάρκη. Ολόκληρο το πρωραίο τμήμα του πλοίου αποκολλάται, ενώ στο υπόλοιπο ξεσπάει πυρκαγιά. Ο τραυματισμένος κυβερνήτης του «Αδρία», Ι. Τούμπας, αρνείται να εγκαταλείψει το πλοίο και αποφασίζει να το οδηγήσει στην Αίγυπτο. «... εν συνεχεία, παρόλο ότι το «Hurworth» ζήτησε να παραλάβει το πλήρωμα και να εγκαταλείψουμε το πλοίο, ο κυβερνήτης... αρνήθηκε και είπε ότι θα προσπαθήσει να προσαράξει το πλοίο στις τουρκικές ακτές. Το «Hurworth» προσπαθώντας να μας πλησιάσει ανατινάχθηκε και πήγε σχεδόν αύτανδρο. Εμείς φθάσαμε τελικά στις τουρκικές ακτές, όπου κάναμε μία στο μέτρο του δυνατού επισκευή και μετά από σαράντα μέρες φύγαμε. Με δυσκολίες, επειδή δεν υπήρχε η πλώρη, διότι διέρρεε το πλοίο, διότι δεν είχαμε αρκετό πετρέλαιο. Οι Γερμανοί μας κυνηγούσαν για να μας βουλιάξουν... Επειδή ο πλους της επιστροφής ήταν πολύ επικίνδυνος, απεφασίσθη να μείνει στο πλοίο μόνο μία βάρδια και οι άλλοι όλοι να φύγουν με νοικιασμένα πλοία για την Κύπρο. Επρεπε να δείτε εκείνους που διετάχθησαν να φύγουν, να σωθούν δηλαδή, να κλαίνε επειδή έπρεπε να αφήσουν το καράβι ΤΟΥΣ. Ηταν ένα κομμάτι από τον εαυτό τους».
Υποπλοίαρχος (τότε) Κωνσταντίνος Σωτηρίου
Μέλος του πληρώματος
Πάνω στο «Αβέρωφ»
Ο άτυχος κελευστής του θωρηκτού «Αβέρωφ»
Τρίτη, 16 (3 παλ. ημερ.) Δεκεμβρίου 1912. Ωρα μεταξύ 9.25' - 10.25'. Θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ιμβρου και ακρωτηρίου της Ελλης «Παιδιά», έλεγε ο οιακιστής κελευστής Νικόλαος Κατιτζιάρης στους άλλους οιακιστές πριν αρχίσει ακόμη η φωτιά, «στο δωμάτιό μου έχω εκατό φράγκα, μέσα στο κoμό. Εάν σκοτωθώ, να πάρετε τες εκατό δραχμές να κρατήσετε τες πενήντα για να τες γλεντήσετε για την ψυχή μου και τες άλλες πενήντα να τες πάτε σπίτι μου».
Οταν ετελείωσε η ναυμαχία, μετέβησαν οι οιακισταί εις το δωμάτιον του Κατιτζιάρη και έψαξαν για τες εκατό δραχμάς, τα οποίας θα έστελναν στην οικογένειάν του. Παρόλον όμως το ψάξιμο, εστάθη αδύνατον να εύρουν έστω και μία πεντάρα. Μία οβίδα σκάσασα εις το κατάστρωμα της πρώρας κατέστρεψε και το δωμάτιον του ατυχούς Κατιτζιάρη με όλα τα πράγματα και τα έπιπλα που είχε μέσα».
• To «Αβέρωφ» από τη ναυμαχία της «Ελλης» και της Λήμνου άντεξε έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη γερμανική επίθεση το πλήρωμα δεν δέχθηκε να βυθιστεί το πλοίο, διέφυγε από τις νάρκες, κατέπλευσε στην Κρήτη και έφτασε με τον συμμαχικό στόλο έως τη Βομβάη.
Νικόλαος Κατιτζιάρης, oιακιστής κελευστής
Θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ»
Ο ηρωικός ύπαρχος του υποβρυχίου «Κατσώνης»
Το βράδυ της 14ης Σεπτεμβρίου του 1943, στα ανοιχτά της Σκιάθου, το υποβρύχιο «Κατσώνης» μονομαχεί με το γερμανικό καταδιωκτικό υποβρυχίων UJ-2101. Το υποβρύχιο, χτυπημένο θανάσιμα, έχει αναδυθεί και ο κυβερνήτης με τους χειριστές των πυροβόλων βάλλουν απελπισμένα κατά του εχθρικού σκάφους.
Ο 29χρονος ύπαρχος Ηλίας Τσουκαλάς βρίσκεται στο κεντρικό διαμέρισμα του υποβρυχίου και συντονίζει τις διαταγές του κυβερνήτη. Το σκάφος κλυδωνίζεται, όλοι χάνουν την ισορροπία τους, πέφτουν κάτω, χτυπιούνται στους μπουλμέδες. Οι πυξίδες ανατρέπονται, τα πηδάλια κολλούν, σπάνε τα βαθύμετρα. Η πρυμναία κάθοδος και η κάθοδος του πυργίσκου άνοιξαν και η θάλασσα με ορμή κατακλύζει το σκάφος.
Ο κυβερνήτης
Ο κυβερνήτης πέφτει νεκρός. Σπάνε οι μπαταρίες, χύνεται το θειικό οξύ και το σκάφος γεμίζει με τοξικούς καπνούς που ερεθίζουν τα πνευμόνια. Η καταστροφή είναι πλήρης. Μερικοί από το πλήρωμα έχουν πέσει στη θάλασσα, ενώ ο ύπαρχος, στο εσωτερικό του υποβρυχίου, προσπαθεί να θέσει σε κίνηση τις μηχανές. Ο «Κατσώνης» κλονίζεται και παίρνει μεγάλη κλίση αριστερά. Η θάλασσα γέμισε πετρέλαιο.
Ο ύπαρχος, στο εσωτερικό του σκάφους, αγωνίζεται, μάταια, για να ξαναβρεί το υποβρύχιο την ευστάθειά του. Διατάζει εγκατάλειψη πλοίου. Μέσα στην αποπνικτική από τους καπνούς και τις αναθυμιάσεις ατμόσφαιρα, κάνει τις τελευταίες προσπάθειες για να επιταχύνει τη βύθιση του πλοίου. Τελευταίος εγκαταλείπει το νεκρό, πλέον, σκάφος. Ο Ηλίας Τσουκαλάς κολυμπάει με πείσμα για οκτώ ώρες και καταφέρνει να φτάσει στη Σκιάθο. Για τη στάση του στο τραγικό τέλος του «Κατσώνη» τιμήθηκε με το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας.
Γιώργος Αποστολίδης
ethnos.gr