Στις 24 Νοεμβρίου, ένας άνδρας εισέβαλε στην πρεσβεία της Σερβίας στην Αθήνα. Κρατούσε δύο μαχαίρια κι ένα μπιτόνι με βενζίνη και απειλούσε όποιον τον πλησίαζε. Ήταν σε κατάσταση αμόκ και φώναζε ακατάληπτες φράσεις. Εκτός από τους ένστολους αστυνομικούς που κινητοποιήθηκαν, στην πρεσβεία βρέθηκε από την αρχή του επεισοδίου διαπραγματευτής της ΕΛ.ΑΣ. Δύο ώρες αργότερα, ο άντρας παραδόθηκε, σχεδόν έδωσε τα χέρια με τους αστυνομικούς.
[custom:google-ads]
Οι διαπραγματευτές της ΕΛ.ΑΣ. είναι η ειδική ομάδα που καλείται να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά σε περιπτώσεις ομηριών, σε απόπειρες αυτοκτονίας και άλλα σοβαρά επεισόδια, τα οποία οι ειδικοί κατατάσσουν στη «διαχείριση κρίσεων». Σήμερα, η ελληνική Ομάδα Διαπραγματευτών, Ομηριών και Κρίσεων, όπως είναι το πλήρες όνομα, θεωρείται από τις καλύτερες αντίστοιχες στην Ευρώπη. Δεν ήταν πάντα έτσι. Τον Σεπτέμβριο του 1998, ο Ρουμάνος Σορίν Ματέι είχε κρατήσει ομήρους σε διαμέρισμα της οδού Νιόβης στα Κάτω Πατήσια. Όλα πήγαν λάθος. Ο Ματέι μιλούσε σε ζωντανή σύνδεση με τηλεοπτικό σταθμό και οι αστυνομικοί, μεταξύ αυτών ο ίδιος ο αρχηγός της Αστυνομίας, έκαναν έφοδο στο διαμέρισμα, θεωρώντας ότι η χειροβομβίδα που κρατούσε ο Ρουμάνος ήταν ψεύτικη. Από την έκρηξη σκοτώθηκε η όμηρος Αμαλία Γκινάκη και λίγες μέρες αργότερα στο νοσοκομείο ο Ματέι.
Το 2002 και ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, ειδικοί του FBI και της Scotland Yard εκπαίδευσαν την πρώτη ομάδα δέκα Ελλήνων διαπραγματευτών. Κοιτώντας πίσω στην υπόθεση Ματέι, οι Έλληνες αστυνομικοί λένε ότι δεν διαπραγματεύτηκε τότε κανένας. «Με τα σημερινά δεδομένα, ήταν μια σχετικά εύκολη υπόθεση. Ο δράστης ήταν υπό την επήρεια ναρκωτικών και με την κατάλληλη διαχείριση, μπορούσε το επεισόδιο να τελείωσε αναίμακτα», εξηγεί στο VICE διαπραγματευτής της ΕΛ.ΑΣ.
Τα επόμενα χρόνια, τα μέλη της ομάδας διαχειρίστηκαν πολλά άγρια περιστατικά. Η πρώτη σοβαρή υπόθεση ήταν η λεωφορειο-πειρατεία στον Γέρακα, τον Δεκέμβριο του 2004. Δύο άντρες αλβανικής καταγωγής κράτησαν ομήρους 23 επιβάτες. Ο οδηγός είχε προλάβει να βγει από το όχημα, παίρνοντας τα κλειδιά. Γύρω από το λεωφορείο ακροβολίστηκαν δυνάμεις της ΕΚΑΜ, η περιοχή αποκλείστηκε και κανένα αίτημα των δραστών δεν έγινε δεκτό. Την απευθείας επικοινωνία μαζί τους ανέλαβαν διαπραγματευτές της ΕΛ.ΑΣ. Δέκα επτά ώρες αργότερα, οι δράστες απελευθέρωσαν τους τελευταίους ομήρους και παραδόθηκαν.
[custom:google-ads]
«Η πρώτη βασική αρχή είναι να ακούσεις το άτομο που κρατά ομήρους. Να του κάνεις ξεκάθαρο ότι στο εξής θα μιλάει μόνο μαζί σου και ότι όσo βρίσκεσαι εσύ εκεί, δεν πρόκειται να πάθει κανείς τίποτα», λέει στο VICE διαπραγματευτής. «Το πρώτο μας μέλημα είναι οι ανθρώπινες ζωές - και των ομήρων και του δράστη. Είναι μια συνθήκη win-win. Οι δύο πλευρές πρέπει να κάνουν μία αμοιβαία υποχώρηση - όσο δεν κάνει κακό στους ομήρους, για όση ώρα χρειαστεί, εμείς πρέπει να διαπραγματευόμαστε μαζί του κι εκείνος να δεχθεί να παραδοθεί».
Η ομάδα των διαπραγματευτών της ΕΛ.ΑΣ. αριθμεί σήμερα 133 άτομα σε όλη την Ελλάδα, περίπου 30 από αυτά στην Αθήνα. Είναι αξιωματικοί τουλάχιστον με τον βαθμό του ανθυπαστυνόμου και είναι τοποθετημένοι σε μάχιμες υπηρεσίες. Η ειδικότητα είναι εθελοντική, δηλαδή ο καθένας εργάζεται στην κανονική του υπηρεσία και είναι παράλληλα διαπραγματευτής, με εβδομαδιαίο πρόγραμμα επιφυλακής, χωρίς έξτρα επίδομα ή άλλα προνόμια. Η επιλογή γίνεται με πολύ αυστηρά κριτήρια. Οι υποψήφιοι διαπραγματευτές περνούν από μια πρώτη σκληρή συνέντευξη και στη συνέχεια εκπαιδεύονται διαρκώς, μαθαίνοντας να είναι ανεπηρέαστοι στην ψυχολογική πίεση. «Η πρώτη αντίδραση του ομηροκράτη είναι να σε βρίσει και να σε απειλήσει. Λέει ότι "ήρθες εδώ γι’ αυτούς, τους ομήρους, η δική μου ζωή δεν σε νοιάζει". Και πρέπει να του εξηγήσεις ότι η ζωή των ομήρων εξαρτάται από τη δική του ζωή και ότι οι όμηροι, όπως και ο ίδιος, δεν είναι αντικείμενα προς ανταλλαγή. Είναι άνθρωποι και έχουν όλοι την ίδια αξία και σημασία», λέει διαπραγματευτής.
[custom:google-ads]
Στα εγχειρίδια των ειδικών της Αστυνομίας περιγράφονται πέντε βασικά στάδια που θέλει να πετύχει ο διαπραγματευτής: Η ενεργητική ακρόαση, η καλή επαφή, η ταύτιση, ο επηρεασμός και η αλλαγή γνώμης και συμπεριφοράς. Στο πλαίσιο αυτό, δεν λένε ψέματα και δεν δίνουν υποσχέσεις, που δεν μπορούν να τηρήσουν. Ο δράστης, συνήθως σε έξαλλη κατάσταση ή σε ψυχολογική αστάθεια, έχει μαξιμαλιστικές απαιτήσεις. Ζητά χρήματα ή όπλα, απαιτεί να διαφύγει χωρίς να συλληφθεί, ζητά να μιλήσει με τον Πρωθυπουργό ή τον Υπουργό Δικαιοσύνης.
Ο ληστής που κράτησε 22 πελάτες ομήρους στην Εθνική Τράπεζα του Πειραιά, τον Αύγουστο του 2010, είχε εγκλωβιστεί στο υποκατάστημα και ζητούσε να διαφύγει. Ο Παναγιώτης Βλαστός, σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να αποδράσει με κατηγορούμενους για συμμετοχή στους «Πυρήνες της Φωτιάς» από τον Κορυδαλλό, το 2011, είχε κρατήσει ομήρους σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Ζητούσε να παραδώσει μια επιστολή στον Υπουργό Δικαιοσύνης. Τελικά, την έδωσε στον δικηγόρο του. Ο Αλκέτ Ριζάι κράτησε, επίσης, ομήρους σωφρονιστικούς στις φυλακές Μαλανδρίνου, τον Μάρτιο του 2013. «Πρέπει να καταλάβεις τον κώδικα αξιών του κάθε ομηροκράτη και να δουλέψεις πάνω σε αυτό. Για παράδειγμα, ο Ριζάι έχει για ύψιστο κώδικα την αλβανική "μπέσα", αν υποσχεθεί κάτι δεν το αλλάζει με τίποτα. Πρέπει να μιλήσεις τη δική του γλώσσα», εξηγεί διαπραγματευτής.
Ρώτησα αν συναντά το λεγόμενο «σύνδρομο της Στοκχόλμης», δηλαδή τη σύνδεση, υπό ακραία ψυχολογική βία, του δράστη με τους ομήρους. «Ναι, υπάρχει και προκαλείται από τον φόβο. Οι όμηροι συνδέουν τη δική τους ζωή με του δράστη και φθάνουν στο σημείο να αισθάνονται ότι απειλούνται περισσότερο από τους αστυνομικούς, που προσπαθούν να τον συλλάβουν. Στην ομηρία στην τράπεζα στον Πειραιά, ένας πελάτης έλεγε, "Αφήστε τον να φύγει, είναι καλό παιδί"».
Κι έπειτα, πότε τελειώνει η δουλειά του διαπραγματευτή και γίνεται η επέμβαση; «Είναι σχετικό και εξαρτάται κάθε φορά από την περίσταση. Συνήθως, αν δεν κάνει κακό στους ομήρους, συζητάμε μαζί του. Άλλωστε, σε κάθε περιστατικό, υπάρχει ο διοικητής σκηνής, που συντονίζει τις τακτικές δυνάμεις και δίνει τις σχετικές εντολές. Εμείς μιλάμε με τον δράστη, καταλαβαίνουμε πότε έχει αρχίσει να σπάει και είναι ζήτημα χρόνου να παραδοθεί αναίμακτα», ήταν η απάντηση. Η καταστολή, υποστηρίζουν οι διαπραγματευτές, είναι η οριακή λύση. «Τον άντρα που μπήκε στη σερβική πρεσβεία, μπορούσαμε να τον εξουδετερώσουμε αμέσως. Θα το ξανάκανε, όμως, όταν έβρισκε ευκαιρία. Στο τέλος της ημέρας, λέμε ότι σώσαμε έναν άνθρωπο».
Ιδιαίτερα περιστατικά είναι αυτών των απαγωγών για την καταβολή λύτρων, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις υποθέσεις Παναγόπουλου, Μυλωνά κ.α. Εκεί, εφόσον χρειαστεί και ζητηθεί, οι διαπραγματευτές έχουν συμβουλευτικό ρόλο.
Τα εγκληματικά περιστατικά, πάντως, είναι τα λιγότερο συχνά. Αντίθετα, σχεδόν μια φορά την εβδομάδα υπάρχει κάποια απόπειρα αυτοκτονίας ανθρώπου, που απειλεί να πηδήξει από μια ταράτσα ή μια γέφυρα, όπου επίσης πηγαίνει διαπραγματευτής. «Πολλοί άνθρωποι που θέλουν να αυτοκτονήσουν, απλώς ζητούν κάποιον να τους ακούσει. Λένε, "δεν θέλω συμβουλές και λύσεις, αλλά κάποιον να με ακούσει. Τώρα που με άκουσες, κατεβαίνω"».