Σχεδόν πριν από 20 χρόνια, στο The Fast and the Furious (Οι Μαχητές των Δρόμων, που λέμε), ο φαλακρός γκαζοφονιάς Dominic Toretto είπε στον κόσμο, «I live my life a quarter mile at a time» («Ζω τη ζωή μου ένα τέταρτο του μιλίου τη φορά» - η απόσταση που διανύουν οι συμμετέχοντες σε αγώνες dragster). O Toretto, τον οποίο υποδύθηκε ο Vin Diesel, σε μια σειρά που μετράει πλέον οκτώ ταινίες και έρχονται και η ένατη και η δέκατη, εξελίχθηκε από αντιήρωα –γοητευτικό και επικίνδυνο εγκληματία– σε οικογενειάρχη. Αλλά οι ταινίες είναι ακόμη γεμάτες με τα οδηγικά κόλπα χωρίς συνέπειες που τις έκαναν παγκόσμιο φαινόμενο.
Είναι κομμάτι μιας περίπλοκης ερώτησης: Πώς η ψυχαγωγία που καταναλώνουμε (σειρές, ταινίες, video games, μουσική, ακόμη και βιβλία) επηρεάζει τις πράξεις μας; Μπορεί βλέποντας κακή συμπεριφορά –όπως το να πηδάς με ένα supercar από έναν ουρανοξύστη στον άλλον– να γινόμαστε πιο επιρρεπής στο να παραβαίνουμε κανόνες, ακόμη και με λιγότερο εξωφρενικό τρόπο;
Γράφοντας για το blog των New York Times «Upshot», οι ερευνητές σημειώνουνότι μελέτες δείχνουν σχέση ανάμεσα στην παρακολούθηση ταινιών κτλ και στις επικίνδυνες συμπεριφορές. Αναφέρουν «σεξ χωρίς προφυλάξεις, κατανάλωση ποτού, γρήγορη οδήγηση, ακόμη και βία». Μια μετα-ανάλυση (που συνδυάζει δεδομένα από πολλές μελέτες) έδειξε σχέση ανάμεσα σ’ αυτό που αποκαλούν «ψυχαγωγία που ωραιοποιεί τον κίνδυνο» και την επικίνδυνη συμπεριφορά στους ανθρώπους που είναι αποδέκτες της.
Όμως το πρόβλημα υπάρχει ήδη. Ένας συσχετισμός ανάμεσα στο να κάνεις επικίνδυνα πράγματα και στο να σου αρέσει να βλέπεις ταινίες που το ωραιοποιούν, δεν σημαίνει ότι οι ταινίες προκαλούν την επικίνδυνη συμπεριφορά. Μας λέει απλώς ότι τα δύο αυτά πράγματα προκύπτουν μαζί: Είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς πώς κάποιος που ζει τη ζωή του έντονα, θα ενδιαφερόταν για χαρακτήρες σε ταινίες που ζουν με τον ίδιο παρορμητικό τρόπο.
Αυτές οι μελέτες, επίσης, τείνουν να εξετάζουν τα πράγματα εκτός πλαισίου: Συχνά μετράνε συμπεριφορές σε μη φυσικά περιβάλλοντα. Έτσι, οι ερευνητές προτιμούν να εξετάζουν αυτά που αποκαλούν «φυσικά πειράματα» – όταν κάτι συμβαίνει στον κόσμο που μας επιτρέπει να εξετάσουμε τις επιπτώσεις του λεπτομερώς. Στην Ολλανδία για παράδειγμα, το βίαιο έγκλημα μειώθηκε μετά την κυκλοφορία τουGrand Theft Auto και αυτό συνιστά απόδειξη ότι τα video games μπορεί να παρέχουν μια διέξοδο για τη βία, που διαφορετικά μπορεί να εκφραζόταν στον κόσμο. Αλλά σε ένα λιγότερο αισιόδοξο εύρημα, οι ερευνητές σημείωναν ότι οι έρευνες στο Google για την πρόθεση αυτοκτονίας αυξήθηκαν, μετά την κυκλοφορία του 13 Reasons Why στο Netflix, όπου παρουσιάζεται μια εφηβική αυτοκτονία.
Συγκρίνοντας τα τρία σαββατοκύριακα πριν από την κυκλοφορία μιας ταινίας The Fast and the Furious με τρία σαββατοκύριακα μετά, είδαν ότι ο μέσος όρος ταχύτητας ανέβαινε σχεδόν 20%
Επιστρέφουμε στο The Fast and the Furious. Κάθε καινούρια ταινία της σειράς αποτελεί ένα φυσικό πείραμα για τους ερευνητές, που χρησιμοποίησαν λεπτομερήδεδομένα τροχαίων παραβάσεων από την κομητεία Μοντγκόμερι, στο Μέριλαντ, για να εξετάσουν 192.892 κλήσεις που δόθηκαν, από το 2012-2017.
Αυτό το χρονικό πλαίσιο περιλαμβάνει τα σαββατοκύριακα που βγήκαν στις αίθουσες οι τρεις πιο πρόσφατες ταινίες της σειράς The Fast and the Furious. Οι ερευνητές ανάλυσαν τον μέσο όρο χλμ/ώρα πάνω από το όριο ταχύτητας με τα οποία πήγαιναν οι οδηγοί μια τυχαία μέρα - και ιδού, εντόπισαν κάτι. Συγκρίνοντας τα τρία σαββατοκύριακα πριν από την κυκλοφορία μιας ταινίας The Fast and the Furious με τρία σαββατοκύριακα μετά, είδαν ότι ο μέσος όρος ταχύτητας ανέβαινε σχεδόν 20%. Μετά την πρεμιέρα μιας ταινίας της σειράς, ο μέσος όρος των κλήσεων που δόθηκαν ανέβαινε από τα 25 χλμ/ώρα πάνω από το όριο ταχύτητας, στα 30.
Μπορεί, βέβαια, να είναι μια σύμπτωση και όχι απόδειξη ότι επίδοξοι Toretto βγαίνουν ντριφτάροντας από το πάρκινγκ του σινεμά. Αλλά οι ερευνητές δεν βρήκαν ανάλογους συσχετισμούς με την κυκλοφορία του Hunger Games (Αγώνες Πείνας),το οποίο δεν ωραιοποιεί τη γρήγορη οδήγηση. Επίσης, ανακάλυψαν ότι η αύξηση στις παραβάσεις δεν συνέβη την ίδια εποχή με την προηγούμενη χρονιά, όταν δεν είχε κυκλοφορήσει ταινία The Fast and the Furious, οπότε δεν πρόκειται για κάποια εποχική τάση. Αξίζει, ωστόσο, να επισημάνουμε ότι η ανάλυση δεν δημοσιεύτηκε σε επιθεώρηση με αξιολόγηση από ομότιμους.
Τα συγκεκριμένα δεδομένα δεν μας λένε πολλά για άλλους τύπους επικίνδυνης συμπεριφοράς που μπορεί να επηρεάζεται από τα μέσα ψυχαγωγίας. Είναι σχετικά γενικές πληροφορίες –δεν περιλαμβάνουν ηλικία οδηγών ή είδος αυτοκινήτου, για παράδειγμα– και καλύπτουν μόνο μια κομητεία των ΗΠΑ, σε μια περίοδο πέντε ετών. Όμως και πάλι, οι ερευνητές λένε ότι είναι απόδειξη ότι κάποιοι από το κοινό, βλέποντας τον Dominic Toretto να ζει τη ζωή του στα άκρα, μπορεί να θέλουν να κάνουν το ίδιο. Να έχετε τον νου σας, όταν θα βγει η ένατη και η δέκατη ταινία της σειράς.