Γράφει ο Ιωάννης Γκουντής,
Εντεταλμένος διδάσκων Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ.,
Επισκέπτης λέκτορας ποινικού δικαίου
Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφος
Η παρατηρούμενη έξαρση της σοβαρής παραβατικότητας -και ιδίως εκείνης που εμπεριέχει στοιχεία βίας- επαναφέρει συχνά στο δημόσιο λόγο το αίτημα της αυστηροποίησης του πλαισίου των επαπειλούμενων ποινών για τέτοιου είδους αδικήματα (ως μέσου αποτροπής και παραδειγματισμού των επίδοξων δραστών), όπως επίσης και το ερώτημα της σκοπιμότητας της χορήγησης του ευεργετήματος της «υφ’ όρον απόλυσης» από το σωφρονιστικό κατάστημα σε δράστες τέτοιων ειδεχθών αδικημάτων.
Σε αντίθεση ωστόσο με την εικόνα που έχει διαμορφωθεί στη συνείδηση του μέσου κοινωνού, ο θεσμός της «υφ’ όρον απόλυσης» (της δυνατότητας δηλαδή που παρέχει ο νόμος στον καταδικασθέντα να απολυθεί από την φυλακή, εφόσον τούτος έχει πρώτα εκτίσει ένα συγκεκριμένο τμήμα της ποινής του) δεν συνιστά «απονομή χάρης» ή «άφεσης» του υπόλοιπου τμήματος της επιβληθείσας ποινής, αλλά αποτελεί έναν «ειδικό τρόπο απότισης» της εναπομείνασας στερητικής της ελευθερίας ποινής σε καθεστώς «περιορισμένης» ή «ελεγχόμενης» ελευθερίας.
Ο «απολυόμενος υπό όρο» τελεί δηλαδή «υπό ποινή» (sub poena) σε όλη την «περίοδο δοκιμασίας» που ακολουθεί την απόλυσή του από τη φυλακή και λογίζεται για όλο αυτό το χρονικό διάστημα ως «κατάδικος».
Με αυτόν τον μηχανισμό (ο οποίος επιτρέπει στον καταδικασθέντα να εκτίσει το «τελευταίο τμήμα» της ποινής του σε καθεστώς ελεγχόμενης ελευθερίας) αναδεικνύεται ο σαφής προσανατολισμός της πολιτείας στη διευκόλυνση της κοινωνικής επανένταξης του κρατουμένου στο κοινωνικό σύνολο, όπως και η μέριμνά της για την αποτροπή της υποτροπής του καταδίκου με ταυτόχρονη βελτίωσή του, δρώντας έτσι εγγυητικά τόσο γι’ αυτόν προσωπικά, όσο και –μακροπρόθεσμα- για την ολότητα.
Οι προϋποθέσεις τώρα για τη χορήγηση αυτού του ευεργετήματος, περιέχονται στο γράμμα του άρθρου 105Β του νέου ποινικού κώδικα, ο οποίος αναβάθμισε και επικαιροποίησε το θεσμό αυτό, καθιστώντας τον δικαιοκρατικά αρτιότερο.
Σύμφωνα λοιπόν με τα όσα ίσχυαν κατά τον καιρό της εισαγωγής του νέου ποινικού κώδικα (7/2019), σε περίπτωση επιβολής ποινής πρόσκαιρης κάθειρξης κατά του κατηγορουμένου (ποινή η οποία προβλέπεται για την πλειοψηφία των κακουργημάτων), ο καταδικασθείς δικαιούταν να αιτηθεί τη χορήγηση του ευεργετήματος της υφ’ όρον απόλυσης μόνο εφόσον είχε προηγουμένως εκτίσει τα τρία πέμπτα της συνολικής ποινής που του επεβλήθη, υπό την πρόσθετη προϋπόθεση ωστόσο, ότι τα δύο πέμπτα της συνολική αυτής ποινής θα τα είχε εκτίσει με την μέρα-προς-μέρα παραμονή του εντός του σωφρονιστικού καταστήματος (γνωστής και ως «πραγματικής έκτισης»).
Στην δε περίπτωση επιβολής ισόβιας κάθειρξης, η υφ’ όρον απόλυση χορηγούνταν μόνο εφόσον ο καταδικασθείς είχε εκτίσει συνολικά τουλάχιστον είκοσι έτη, υπό την προϋπόθεση ωστόσο της «πραγματικής έκτισης» δέκα έξι ετών.
Η έξαρση όμως της σοβαρής παραβατικότητας των τελευταίων ετών, οδήγησε εν τέλει τον νομοθέτη σε μερική αναδίπλωση αναφορικά με τον θεσμό αυτό, αυστηροποιώντας εν τέλει μέσω του αρ. 19 του Ν. 4855/2021 τους όρους χορήγησης της υφ’ όρον απόλυσης για συγκεκριμένες κατηγορίες σοβαρών εγκλημάτων. Υπό αυτό το πρίσμα, σε περίπτωση διάπραξης διακεκριμένων και ιδιαίτερα διακεκριμένων περιπτώσεων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών (αρ. 22 και 23 Ν. 4139/2013), στην περίπτωση της εσχάτης προδοσίας (άρθρο 134 ΠΚ), της εγκληματικής και τρομοκρατικής οργάνωσης (αρ. 187 και 187Α ΠΚ), ορισμένων βαριών περιπτώσεων εμπρησμού (αρ. 265 παρ. 1 περ. γ’ και δ’ ΠΚ), της ανθρωποκτονίας από πρόθεση (αρ. 299 παρ. 1 ΠΚ), της εμπορίας ανθρώπων (αρ. 323Α ΠΚ), της αρπαγής ανηλίκων (αρ. 324 ΠΚ), της ληστείας (αρ. 380 ΠΚ), της εκβίασης (αρ. 385 ΠΚ), όπως και όλων των κακουργημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας του 19ου κεφαλαίου του ποινικού κώδικα, ο καταδικασθείς δικαιούται πλέον να αιτηθεί την υφ’ όρον απόλυσή του μόνο εφόσον έχει προηγουμένως εκτίσει (προκειμένου για ποινή πρόσκαιρης κάθειρξης) τα τέσσερα πέμπτα της συνολικής ποινής που του επεβλήθη, με πραγματική πλέον έκτιση των τριών πέμπτων της ποινής αυτής εντός του σωφρονιστικού καταστήματος, ενώ στην περίπτωση επιβολής ισόβιας κάθειρξης για τα αδικήματα αυτά, η υφ’ όρον απόλυση χορηγείται μόνο εφόσον ο καταδικασθείς είχε εκτίσει τουλάχιστον είκοσι έτη, εκ των οποίων ωστόσο απαιτείται πλέον η «πραγματική έκτιση» δέκα οκτώ ετών.
Παρατηρείται λοιπόν, ότι ο Ν. 4855/2021 οδήγησε σε μία συνολική αύξηση του χρόνου πραγματικής παραμονής του καταδικασθέντα εντός της φυλακής για τα ανωτέρω αδικήματα, δίχως ωστόσο τούτο να αποτελεί και δικαιοπολιτική εγγύηση για τον ουσιαστικό σωφρονισμό των παραβατών και την επιτυχή κοινωνική τους επανένταξη, η οποία οφείλει εν τέλει να αποτελεί και τον ουσιαστικό στόχο της επιβολής της ποινής στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού και ανθρωποκεντρικού ποινικού συστήματος.
Το σύνολο των εν λόγω ζητημάτων σχολιάζονται στο πλαίσιο του μαθήματος της Ποινολογίας του προπτυχιακού προγράμματος της νομικής σχολής του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφος.