Οι νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο είναι μέρος της ζωής όλων μας και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην κοινωνικοποίηση και την ψυχαγωγία. Δεν είναι, όμως, λίγοι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν, από την παραπληροφόρηση, μέχρι την εξάρτηση από τις οθόνες ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ειδικότερα για τα παιδιά, οι γονείς πρέπει να αναλάβουν τον ρόλο του καθοδηγητή, προκειμένου να του δείξουν όχι μόνο τη σωστή χρήση του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων, αλλά και να τα προστατέψουν από επιβλαβείς για τα ίδια συνήθειες.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε με την Μάγια Μεταξοπούλου, ψυχολόγο - ψυχοθεραπεύτρια της Γραμμής 11525 και του Συμβουλευτικού Κέντρου του «Μαζί για το Παιδί» για τις καλές πρακτικές χρήσης των ψηφιακών μέσων, για το τι να αποφεύγουν γονείς και παιδιά, αλλά και για το πώς μπορεί να γίνει σωστή οριοθέτηση του χρόνου που περνά ένα παιδί μπροστά σε μία οθόνη.
Διαβάστε επίσης
Πώς μπορούμε να μειώσουμε τις πιθανότητες έκθεσης σε διαδικτυακούς κινδύνους
«Η ενασχόληση παιδιών και εφήβων με τις νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο μπορεί να προσφέρει πολλές δυνατότητες και ευκαιρίες για κοινωνικοποίηση, ψυχαγωγία και μάθηση», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Μεταξοπούλου. Σημείωσε, δε, ότι τα παιδιά προσαρμόζονται σε μεγάλο βαθμό αρμονικά και τάχιστα στην χρήση των ψηφιακών μέσων. «Οι γονείς, λοιπόν, έχουν να ισορροπήσουν αφ' ενός την ανάγκη για προστασία από τους κινδύνους που υπάρχουν στη χρήση ψηφιακών μέσων και αφ' ετέρου την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των ευκαιριών που αυτά προσφέρουν», επεσήμανε.
Έξι βασικά βήματα, ώστε να εξασφαλιστεί σε μεγάλο βαθμό η ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο είναι τα εξής, σύμφωνα με την κ. Μεταξοπούλου:
1) Στη νηπιακή και σχολική ηλικία (5-11 ετών), προτείνεται ο υπολογιστής να βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο (π.χ. σαλόνι) προκειμένου ο γονέας να έχει τη δυνατότητα επίβλεψης της χρήσης του διαδικτύου από το παιδί.
2) Πλοήγηση στο ίντερνετ κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων ωρών της ημέρας, όταν τουλάχιστον ένας γονέας ή κηδεμόνας είναι παρών.
3) Να γίνεται έλεγχος των επιτρεπόμενων ηλικιών που προτείνονται στα online παιχνίδια, τα social media και τα online video.
4) Να γίνεται χρήση των προγραμμάτων γονικού ελέγχου (μπλοκάρισμα ακατάλληλων ιστοσελίδων, δημιουργία κανόνων φιλτραρίσματος των ιστοσελίδων, καθορισμός ωρών πρόσβασης στο διαδίκτυο).
5) Ενημέρωση του παιδιού για τις ενέργειες που χρειάζεται να γίνουν σε περίπτωση έκθεσης σε κίνδυνο (ενημέρωση του γονέα, screenshot, μπλοκάρισμα λογαριασμών, δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος).
6) Εξοικείωση του κηδεμόνα με όλες τις εφαρμογές που το παιδί χρησιμοποιεί (παιχνίδια, social media) προκειμένου να μπορεί να μεταδώσει στο παιδί τους κανόνες υπεύθυνης και ορθής χρήσης.
Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τον ελεύθερο χρόνο
Ο ελεύθερος χρόνος του καλοκαιριού συχνά αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τους γονείς, προκειμένου να τον αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η έκθεση μπροστά από μία οθόνη είναι η πρώτη και ευκολότερη λύση. Ωστόσο, οι καλοκαιρινοί μήνες είναι μία σημαντική ευκαιρία για να ξεφύγουν όλοι από τη... ρουτίνα της έκθεσης σε μία οθόνη, είτε είναι ενός κινητού, είτε ενός υπολογιστή, είτε μιας τηλεόρασης.
Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, καλό είναι να γίνεται με όρους ποιότητας του χρόνου μπροστά σε μία οθόνη, αλλά και με ενασχολήσεις που προσφέρουν ποιοτικό χρόνο μεταξύ των μελών της οικογένειας.
«Αναφερόμενοι στην "ποιότητα" του χρόνου στις οθόνες εννοούμε ταινίες, σειρές, βίντεο και προγράμματα τα οποία οι γονείς θα δουν από κοινού με τα παιδιά τους και θα ανοίξουν θέματα για κουβέντα. Αυτή η αλληλεπίδραση γονέων-παιδιών είναι πιο εφικτή σε κοινόχρηστες οθόνες, όπως είναι για παράδειγμα η τηλεόραση και ο υπολογιστής, παρά σε προσωπικές, όπως των κινητών και των τάμπλετ», ανέφερε η κ. Μεταξοπούλου.
Αυτό που πρέπει να αποφεύγεται, ωστόσο, είναι το να παραμένει η τηλεόραση ανοιχτή καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας. «Αποτελεί ένα ιδιαίτερα διασπαστικό ερέθισμα και συχνά περιλαμβάνει επίσης στρεσογόνες ειδήσεις και εικόνες που οι γονείς θα χρειαστεί να πλαισιώσουν», επεσήμανε.
Απομακρύνοντας το βλέμμα από τις οθόνες, το καλοκαίρι είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για εξωτερικές δραστηριότητες. Όπως ανέφερε η ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια, τα μπάνια στη θάλασσα, οι πεζοπορίες, οι εξορμήσεις σε κοντινούς προορισμούς, τα θερινά σινεμά, οι θερινές παραστάσεις και οι επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους αποτελούν «εξαιρετικές ευκαιρίες» για ποιοτικό χρόνο μεταξύ των μελών της οικογένειας και για τη δημιουργία ευχάριστων αναμνήσεων.
Επιπλέον, οι απλές βόλτες με το ποδήλατο, τα «κλασικά» διαδραστικά παιχνίδια, όπως το κρυφτό και το κυνηγητό και τα αθλήματα, όπως είναι το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, το βόλεϊ και ο χορός, αποτελούν δραστηριότητες που μπορούν να προσφέρουν χαρά και ανανεωμένη διάθεση σε όλα τα μέλη της οικογένειας.
Φυσικά, βασική εναλλακτική δραστηριότητα, βοηθητική για τη μείωση του χρόνου μπροστά από τις οθόνες παραμένει το διάβασμα ενός βιβλίου. «Είναι σημαντικό οι γονείς να διαβάζουν ιστορίες στα μικρότερα παιδιά και να ενθαρρύνουν τα μεγαλύτερα παιδιά, χαρίζοντάς τους βιβλία που άπτονται της ηλικίας και των ενδιαφερόντων τους», σημείωσε η κ. Μεταξοπούλου.
Πόση ώρα μπορεί το παιδί μου να είναι μπροστά από μία οθόνη;
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, συνιστάται:
- Η αποφυγή της χρήσης μέσων που περιλαμβάνουν οθόνη μέχρι τους 18 μήνες
- Μέχρι 1 ώρα/ ημέρα για τις ηλικίες 2-5 ετών
- Μέχρι 2 ώρες/ ημέρα για τις ηλικίες 6-12 ετών
Από 2-12 ετών, οι χρόνοι μπορούν να αλλάξουν σε περίπτωση που απαιτείται χρόνος επί της οθόνης για τη διεκπεραίωση σχολικών και μαθησιακών υποχρεώσεων.
Ειδικότερα για τη νηπιακή ηλικία (2-5 ετών), κρίνεται απαραίτητο η επαφή του νηπίου με τα ψηφιακά μέσα να πραγματοποιείται σε αυστηρώς ορισμένα και συγκεκριμένα πλαίσια (π.χ. βιντεοκλήση με συγγενικό πρόσωπο όπου η οθόνη θα βρίσκεται σε απόσταση από το νήπιο, χαμηλή φωτεινότητα και μειωμένα decibel). Επιπλέον, μπορεί να γίνεται χρήση για την ανάγνωση ενός ψηφιακού βιβλίου (tablet) ή για την απασχόληση με κάποιο παιχνίδι συγκεκριμένες και σταθερές στιγμές της ημέρας. Επιπλέον, απαραίτητο είναι να αποφεύγεται η οποιασδήποτε μορφής οθόνης τουλάχιστον 1 ώρα πριν από τον ύπνο.
Πώς οριοθετούνται τα χρονικά όρια
Η οριοθέτηση του χρόνου που περνά το παιδί στην οθόνη (screen time) καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολη στην εποχή των νέων τεχνολογιών και του ψηφιακού κόσμου. Όπως ανέφερε η κ. Μεταξοπούλου, διαμορφώνεται ένα «δυσμενές κλίμα» για τους γονείς, οι οποίοι καλούνται να επιβάλλουν όρια, την ίδια στιγμή που οι κοινωνίες μετεξελίσσονται με ταχείς ρυθμούς.
Η αποτελεσματικότερη οριοθέτηση του χρόνου επί της οθόνης, σύμφωνα με την ίδια, προϋποθέτει:
- Να υπάρχει σύμπνοια μεταξύ των γονέων.
- Ασφαλής χώρος για να εκφραστούν τα συναισθήματα και οι σκέψεις του παιδιού.
- Ήρεμο κλίμα συνεργασίας.
- Κίνητρα και ευκαιρίες για να αποχωριστεί το παιδί την οθόνη:
1. Εγγραφή του παιδιού σε ομαδικά αθλήματα
2. Η καλλιέργεια της μουσικής παιδείας
3. Κοινές δραστηριότητες εκτός σπιτιού
4. Αγάπη του παιδιού για το διάβασμα
5. Μείωση του χρόνου που περνούν οι ίδιοι οι γονείς στο κινητό ή τον υπολογιστή
6. Επαγρύπνηση εκ μέρους των κηδεμόνων αναφορικά με τη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.
Οι κίνδυνοι της αλόγιστης χρήσης
Για κάθε ηλικία, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο που διανύει το παιδί, οι κίνδυνοι που ενέχονται από την αλόγιστη χρήση οθονών και διαδικτύου είναι διαφορετικοί, σύμφωνα με την κα. Μεταξοπούλου.
την πρώιμη παιδική ηλικία (0-5 ετών): Ο παιδικός εγκέφαλος έχει ραγδαία γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη. Η ποιότητα των εμπειριών αυτής της περιόδου, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης σε οθόνες, μπορούν να επηρεάσουν αυτές τις κρίσιμες διαδικασίες, όπως η γλωσσική ανάπτυξη, η συγκέντρωση και η επίλυση προβλημάτων. Είναι πολύ σημαντική κατά την πρώιμη παιδική ηλικία η άμεση ανθρώπινη αλληλεπίδραση.
- Στη σχολική ηλικία (6-12 ετών): Ο υπερβολικός χρόνος στην οθόνη μπορεί να μειώσει τον διαθέσιμο χρόνο για εξωσχολικές δραστηριότητες, οι οποίες είναι σημαντικές για την κοινωνική και ακαδημαϊκή ανάπτυξη. Επιπλέον, ο υπερβολικός χρόνος στην οθόνη σε παιδιά αυτής της ηλικιακής ομάδας μπορεί να ελαττώσει την ποιότητα και την διάρκεια του ύπνου, η οποία συνδέεται με τη γνωστική ανάπτυξη.
- Οι έφηβοι/-ες (13-18 ετών): επηρεάζονται επίσης σημαντικά από τον υπερβολικό χρόνο στις οθόνες, ιδιαίτερα όσον αφορά την ψυχική τους υγεία. Διαφαίνεται να υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ των υψηλών επιπέδων χρήσης οθόνης και των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους στους εφήβους. Ειδικότερα, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση και την εικόνα του σώματος, συμβάλλοντας σε ψυχική δυσφορία.
Αθηνά Καστρινάκη