Στην εποχή των μνημονίων πολλά ειπώθηκαν, από ειδήμονες και μη, ως προς τα δομικά προβλήματα και τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας. Στο επίκεντρο αυτής της συζήτησης βρέθηκε και ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης, ο οποίος είχε/έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στα μακροοικονομικά μεγέθη της χώρας. Αλήθεια όμως από πότε ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης ψυχορραγούσε και τι έκανε η ελληνική πολιτεία;
του Κωνσταντίνου Δουκάκη*
Η οικονομική κρίση του 2009 αποτέλεσε σημαντικό σπασμό για την ελληνική οικονομία. Ήταν μία κρίση πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της Ο.Ν.Ε. και δύσκολα διαχειρίσιμη, κανείς δεν αμφιβάλλει. Η εμπλοκή του Δ.Ν.Τ. προμήνυσε τον τρόπο με τον οποίο οι «εταίροι» μας θα διαχειριστούν την ελληνική κρίση χρέους, όχι βέβαια ότι δεν υπήρχαν δομικά προβλήματα στην ελληνική οικονομία. Στο παρόν άρθρο θα σταθώ σε ένα εξ’ αυτών, το οποίο δεν αντιμετωπίστηκε όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκότερες σε σχέση με το 2009 ή ακόμη και σε σχέση με σήμερα.
Ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης είναι ένας νεωτερικός θεσμός που διασφαλίζει την αλληλεγγύη των γενεών και αναπτύχθηκε από τα μέσα του 19ου αιώνα στις εκβιομηχανισμένες χώρες της Ευρώπης. Στην Ελλάδα, ορόσημο για τον θεσμό της κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα αποτέλεσε η σύσταση του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων και οι λόγοι είναι δυο: α) προηγήθηκε άρτια οικονομική και δημογραφική μελέτη και β) με τη σύστασή του καλύφθηκε το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού. Στην πορεία των χρόνων και στο πλαίσιο της μεταπολεμικής συναίνεσης ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης γιγάντωσε και με τη δημιουργία του Ο.Γ.Α. κάλυψε το σύνολο του εργαζόμενου πληθυσμού.
Στην εποχή των μνημονίων οι συνταξιούχοι, και όχι μόνο, βίωσαν σημαντική μείωση του εισοδήματός τους, των συντάξεών τους δηλαδή. Στο δημόσιο λόγο και στο δημόσιο διάλογο κυριάρχησαν απόψεις οι οποίες δαιμονολογούσαν το παρεμβατικό κράτος και το θεσμό της κοινωνικής ασφάλισης, τον μεγάλο αριθμό ασφαλιστικών ταμείων, την αναποτελεσματική οργανωτική δομή του θεσμού, την αναντιστοιχία εισφορών και συντάξεων και κυρίως τη δημοσιονομική κρίση και το δημογραφικό πρόβλημα. Ποια είναι όμως η πραγματική διάσταση όλων αυτών; Τι μας λένε οι αρχειακές πηγές και τα δημοσία έγγραφα;
Ήδη από το 1959 τα προβλήματα αυτά, αν εξαιρέσουμε τη δημοσιονομική κρίση και το δημογραφικό πρόβλημα, είχαν καταγραφεί, ήταν γνωστά και δημοσιοποιημένα και βρισκόταν στη διάθεση της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας. Οι μελέτες και τα πορίσματα που ακολούθησαν μετά το 1959 ευάριθμα (1969, 1985, 1990, τρεις μελέτες το 1992, 1994, 1997, 1998, 2001, 2002, 2006) και αποκαλυπτικά της αδράνειας των κυβερνήσεων.
Έως το 2010 οι κρατικές παρεμβάσεις δεν συνέτειναν στη λύση των προβλημάτων του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης, αντιθέτως ορισμένες πολιτικές επιλογές [αύξηση των παροχών χωρίς την πραγματοποίηση αναλογιστικών μελετών, ευνοϊκές παροχές προς συγκεκριμένες εργατικές ομάδες (lobbying activities), άσκηση κοινωνικής πολιτικής δια μέσου συγκεκριμένων ταμείων] συνέτειναν στη δημιουργία νέων και στην όξυνση των ήδη υφισταμένων προβλημάτων.
Το ελληνικό κράτος, με εξαίρεση την ασφαλιστική μεταρρύθμιση του 1992, ενέσκηψε μόνο στο ταμειακό πρόβλημα του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης δανειζόμενο πολύτιμους πόρους από τις μελλοντικές γενεές υιοθετώντας με καθαρά οικονομικά κριτήρια λύσεις οι οποίες απείχαν κατά πολύ από τις αντίστοιχες προτεινόμενες λύσεις των πορισμάτων. Η έννοια του πολιτικού κόστους έχει εισαχθεί στις επιστημονικές έρευνες, καθώς η ασφαλιστική μεταρρύθμιση ήταν πολιτικά δυσχερής με επιπτώσεις που θα γίνονταν άμεσα αντιληπτές στο ευρύ κοινό και σε χρονικό ορίζοντα μιας ή δύο δεκαετιών. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι συμμετέχοντες στον κοινωνικό διάλογο κρατούσαν a priori επιφυλακτική στάση και ο μεσαίος ψηφοφόρος, που αποτελούσε τον ρυθμιστικό παράγοντα των εκλογών δεν συνηγορούσε σε ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση, καθώς θεωρούσε ότι το κόστος είναι δυσανάλογα υψηλό γι’ αυτόν.
Αλήθεια, όμως, ποιο είναι το χρέος των Κυβερνώντων έναντι των κοινωνικών αναγκών; Και το βασικότερο, ποιο ήταν/είναι το δικό μας χρέος έναντι των επόμενων γενεών;
* Επίκουρος καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας
Τμήμα Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών
Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος