Του Δημητρίου Σπυροπούλου, δικηγόρου Αθηνών, Ιδρυτικού Εταίρου τής δικηγορικής εταιρείας «Εύνομος» [ Σπυρόπουλος – Παυλίδου και συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία].

 

 Ο σχολικός εκφοβισμος [bullying] αποτελεί τον «εφιάλτη» της σύγχρονης εποχής, ο οποίος πλήττει διεθνώς το σχολικό περιβάλλον, διαταράσσει την ομαλή σχολική ζωή και προκαλεί σοβαρούς κλυδωνισμούς και αναστάτωση στην σχολική κοινότητα, αλλα και στην κοινωνία γενικότερα.   

Ως σχολικός εκφοβισμός ορίζεται,  σύμφωνα με το  νόμο 5029/2023 [ΦΕΚ Α΄. 55/10-3-2023],  κάθε μορφή  σωματικής, λεκτικής, ψυχολογικής, συναισθηματικής, κοινωνικής, ρατσιστικής, σεξουαλικής, ηλεκτρονικής, διαδικτυακής ή άλλης βίας και παραβατικής συμπεριφοράς, που πλήττει τη σχολική κοινότητα και διαταράσσει την εκπαιδευτική διαδικασία και συνιστά ενδοσχολική βία και εκφοβισμό.

 

1]. ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Οι συνηθέστερες μορφές εκφοβισμού είναι οι εξής :  

1]. Σωματικός εκφοβισμός: άσκηση φυσικής  βίας,  χτυπήματα,  τσιμπήματα,  σπρωξίματα,  δαγκωνιές,  καταστροφή ή κλοπή της προσωπικής περιουσίας,  από ένα παιδί-θύτη,  ή από ομάδα παιδιών προς (συμ)μαθητή ή (συμ)μαθήτρια.

2]. Λεκτικός εκφοβισμός: δημόσια κοροϊδία,  χλευασμός και σαρκασμός από ένα συμμαθητή ή από ομάδα συμμαθητών,  με στόχο τον εξευτελισμό ενός (συμ)μαθητή ή (συμ)μαθήτριας και την ηθική καταρράκωση τής προσωπικότητας και τής αξιοπρέπειας τού θύματος. Σε αυτή την περίπτωση,  στοχοποιείται κάποιο σωματικό χαρακτηριστικό του παιδιού-θύματος και προβάλλεται με προσβλητικό τρόπο στη μαθητική κοινότητα. Τέτοιο χαρακτηριστικό μπορεί να είναι το ύψος,  το βάρος,  η σωματική κατασκευή,  το χρώμα του δέρματος,  τα γυαλιά οράσεως,  ενδείξεις τάσεων σεξουαλικής προτίμησης   κ.α.  Επίσης,  πληροφορίες,  που προέρχονται από το οικογενειακό περιβάλλον των παιδιών - θυμάτων,  όπως για παράδειγμα το επάγγελμα των γονέων, η οικονομική τους κατάσταση κ.α.,  μπορούν να στοχοποιηθούν και να αποτελέσουν αντικείμενο κοροϊδίας από την πλευρά τών θυτών σε βάρος τών θυμάτων.

3]. Ψυχολογικός εκβιασμός: επανειλημμένη καταδίωξη,  απειλές με σκοπό την εκούσια απόσπαση χρημάτων, ή προσωπικών αντικειμένων ή/και τον εξαναγκασμό σε αντικοινωνικές πράξεις.

4]. Κοινωνικός εκφοβισμός: εσκεμμένος αποκλεισμός μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες.

5].Ηλεκτρονικός εκφοβισμός-cyber-bullying: κρυφή βιντεοσκόπηση,  με σκοπό την απειλή και τη διαπόμπευση,  απειλή για δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης,  αποστολή υβριστικού υλικού μέσω e-mails και των υπηρεσιών SMS και MMS των κινητών τηλεφώνων, ή μέσω οποιασδηποτε άλλης ηλεκτρονικής πλατφόρμας γνωριμιών ή συζητήσεων [chat, όπως viber whats’s up ή μέσω άλλων φηφιακών μέσων].[1]

 

2]. ΑΡΜΟΔΙΑ ΟΡΓΑΝΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Αρχικά, θα πρέπει να αναφερθεί ότι υφίσταται ειδική ψηφιακή  πλατφόρμα υποβολής καταγγελιών,  ή οποία λειτουργεί προαιρετικά και παράλληλα με την υποβολή εγγράφου ή προφορικής αναφοράς στον διευθυντή τής σχολικής μονάδας.

Σε επίπεδο σχολικής μονάδας,  ορίζεται, ως υπεύθυνος τής επεξεργασίας αναφορών, σχετικών με σχολικό εκφοβισμό,   ο Διευθυντής της μονάδας, συνεπικουρούμενος από έναν εκπαιδευτικό της μονάδας, που ορίζεται από τον Διευθυντή για τον σκοπό αυτό. Οι αρμοδιότητές τους συνίστανται στην  επεξεργασία των αναφορών, η οποία διενεργείται  με δική τους ευθύνη και ο χειρισμός αυτών λαμβάνει υπόψη,  κατά προτεραιότητα,  τις αναφορές για σοβαρές αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές,  που πλήττουν μαθητές και διαταράσσουν την εκπαίδευση.

Επιπλέον, Σε κάθε Διεύθυνση Εκπαίδευσης συνιστάται τετραμελής «Ομάδα Δράσης για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Ενδοσχολικής Βίας και του Εκφοβισμού», όπως ονομάζεται, η οποία, μεταξύ άλλων,  ασκεί εποπτεία σχετικά με τον χειρισμό των υποθέσεων σε επίπεδο σχολικής μονάδας.  Η ομάδα Δράσης παρακολουθεί, επιβλέπει και συνεπικουρεί τις σχολικές μονάδες,  στον χειρισμό τών σχετικών κρίσεων, ιδιαίτερα σε σοβαρά περιστατικά,  που έχουν αντίκτυπο στη σχολική και στην κοινωνική ζωή.  

 

3]. ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ  ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ

Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στο νόμο ως ιδιάζουσα παραβατική συμπεριφορά, η οποία εκδηλώνεται στο σχολικό περιβάλλον και μπορεί να εκτείνεται και εκτός αυτού, με την  συνέχισή του,  εκτός του σχολικού περιβάλλοντος, να αποτελεί την ίδια παραβατική συμπεριφορά. Γι’αυτό και ίσως ο όρος «ενδοσχολική βία» να είναι ατυχής, διότι φαίνεται να  αποκλείει συμπεριφορές εκτός του σχολείου,  ενώ στην πραγματικότητα, μια παραβατική συμπεριφορά, η οποία εκδηλώνεται εντός του σχολείου,  μπορεί να συνεχίζεται και εκτός αυτού, χωρίς να χάνει τον χαρακτήρα της, ως πράξης σχολικού εκφοβισμού.

Οι επιμέρους πράξεις τού σχολικού εκφοβισμού, ενδέχεται να στοιχειοθετούν τα συνήθη ποινικά αδικήματα, τα οποία προβλέπονται   και τιμωρούνται από το νόμο  [και συγκεκριμένα από τον ποινικό κώδικα]. Στο άρθρο 312 του ποινικού κώδικα,  τυποποιούνται αδικήματα, που έχουν ως θύματα ανηλίκους, ή εν γένει πρόσωπα, που δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Ειδικότερα, περιγράφονται και τυποποιούνται τα αδικήματα τής επικίνδυνης, της βαρειάς και της θανατηφόρας σωματικής βλάβης. Πλέον των ανωτέρω, αδικήματα τελούμενα ως απόρροια τού σχολικού εκφοβισμού, μπορεί να αποτελούν η εξύβριση, η απειλή,   η δυσφήμιση, η κλοπή, η ληστεία, η παραβίαση προσωπικών δεδομένων, η τέλεση διαδικτυακού εκφοβισμού [cyber-bullying],  με τα αδικήματα της πορνογραφίας ανηλίκων, προσέλκυσης παιδιών για γενετήσιους λόγους, πορνογραφικές παραστάσεις ανηλίκων και η προστασία της ιδιωτικής ζωής τόυ ανηλίκου θύματος στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και  οικονομικής εκμετάλλεσης.

           

4]. ΠΟΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΥΠΕΧΟΥΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΥΠΟΚΕΙΝΤΑΙ ΣΕ ΠΟΙΝΙΚΟ ΚΟΛΑΣΜΟ

            ΠΟΙΑ Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ;

Κατ’αρχάς,  πρέπει να επισημανθεί ότι ανήλικοι,  με βάση τον ποινικό νόμο,  θεωρούνται όσοι, κατά τον  χρόνο τέλεσης τής πράξης,  έχουν ηλικία μεταξύ του δωδεκάτου [12^ου ] και του δεκάτου ογδόου   [18^ου ] έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων.

Ο νόμος ορίζει ρητώς ότι  η  αξιόποινη πράξη,  που τελέστηκε από ανήλικο δώδεκα [12] έως δεκαπέντε [15]  ετών,  δεν καταλογίζεται σε αυτόν. Το δικαστήριο έχει την ευχέρεια  να του επιβάλει μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα.

Επιπλέον, σε ανήλικο,  που τέλεσε αξιόποινη πράξη και έχει συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο [15^ο]  έτος της ηλικίας του,  επιβάλλονται επίσης αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, εκτός αν κρίνεται αναγκαίο να επιβληθεί περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, σύμφωνα με το νόμο. Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων επιβάλλεται μόνο σε ανηλίκους,  που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο (15ο) έτος της ηλικίας τους, εφ’όσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος,  θα ήταν κακούργημα.

           

5]. ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

            Οι γονείς των ανηλίκων, που διαπράττουν ποινικό αδίκημα, με πράξεις, που υπάγονται στην περίπτωση τού σχολικού εκφοβισμού, μπορεί να διωχθούν ποινικά για το  αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου, το οποίο αποτελεί πλημμέλημα, σύμφωνα με το άρθρο 360 του ποινικού κώδικα.

           

6]. ΠΟΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ 

Όμοια ποινική ευθύνη υπέχουν και οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι  είναι επιφορτισμένοι με την εποπτεία των ανηλίκων μαθητών, ενώ αυτοί ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ακόμη και πειθαρχικές συνέπειες για πλημμελή εκτέλεση τού καθήκοντος, σύμφωνα με τις διατάξεις του πειθαρχικού δικαίου, οι οποίες ορίζονται στον υπαλληλικό κώδικα.

 

7]. ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ  ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ – ΑΞΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ

Τα τελούμενα ποινικά αδικήματα, ως απόρροια του σχολικού εκφοβισμού, επισείουν και αστική ευθύνη  τών γονέων τών ανηλίκων. Το θύμα του σχολικού εκφοβισμού, μέσω των γονέων του, μπορεί να ασκήσει αγωγή προσβολής προσωπικότητας και  να ζητήσει αποζημίωση για την ηθική βλάβη, που υπέστη, ως συνέπεια τού σχολικού εκφοβισμού, καθώς και να υποχρεωθεί ο δράστης να παύσει την προσβολή και να παραλείπει στο μέλλον να προβαίνει σε πράξεις σχολικού εκφοβισμού εναντίον τού παθόντος.

            Σε ό,τι αφορά την ευθύνη του σχολείου, υπέχει αστική ευθύνη το ελληνικό δημόσιο,  για πράξεις ή παραλείψεις τών οργάνων τού σχολείου, τα οποία δεν επιλήφθηκαν περίπτωσης σχολικού εκφοβισμού, όπως έχουν υποχρέωση από το νόμο. Σε αυτή την περίπτωση,  ζητείται αποζημίωση από το ελληνικό δημόσιο για την βλάβη, που υπέστη το θύμα του σχολικού εκφοβισμού, λόγω της αδράνειας,  που επέδειξε το σχολείο στην αντιμετώπιση τού περιστατικού.   

 

          8]. ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Όταν υφίσταται σοβαρός κίνδυνος προσβολής της υγείας, αλλά και της τιμής και της εν γένει προσωπικότητας του ανηλίκου θύματος, οι γονείς, οι οποίοι ασκούν τη γονική μέρινα του ανηλίκου, σύμφωνα με το νόμο,  έχουν δικαίωμα να προσφύγουν στην δικαιοσύνη με την ταχεία διαδικασία τών ασφαλιστικών μέτρων. Με την διαδικασία αυτή επιτυγχάνεται η προσωρινή ρύθμιση – αποτροπή επικίνδυνης συμπεριφοράς από την πλευρά του θύτη ή των θυτών, η οποία απειλεί άμεσα την σωματική και ψυχική υγεία [ π.χ. πρόκληση σωματικής βλάβης] του παθόντος, ή και την ίδια την τιμή και την υπόληψή του [ π.χ. ύβρεις, βιαιοπραγίες, όπως σπρωξίματα και άλλες παρόμοιες συμπεριφορές]. Η προσφυγή στην δικαιοσύνη με την προαναφερθείσα διαδικασία,  αποσκοπεί στην άμεση και ταχύτερη προστασία τού θύματος από επικείμενο κίνδυνο προσβολής του. [2]

 

9]. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού είναι πολυδιάστατα και οφείλονται σε πολλούς παράγοντες. Η σωστή διαπαιδαγώγηση των ανηλίκων ξεκινά βέβαια, από την οικογένεια, η οποία αποτελεί σημαντική πηγή ερεθισμάτων, αλλα και διαμόρφωσης της προσωπικότητας του παιδιού στα πρώτα στάδια της ηλικίας του. Το σχολείο, επίσης, διαδραματίζει έναν βασικό ρόλο στην ορθή διαπαιδαγώγηση των μαθητών και οφείλει να μεταλαμπαδεύει τις αξίες και τα ιδανικά, που είναι απαραίτητα για την ειρηνική και ομαλή  συνύπαρξη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον, αλλά και την ένταξή τους  στην κοινωνία.  Ο ρόλος αυτός, δυστυχώς, φαίνεται να έχει ατονήσει εδώ και πολλά χρόνια.

Επιπροσθέτως, η ευχερέστατη πρόσβαση τών ανηλίκων στο διαδίκτυο,  αποτελεί έναν σοβαρό αρνητικό  παράγοντα ανάπτυξης μιας βίαιης συμπεριφοράς, η οποία μεταφέρεται στο σχολικό περιβάλλον. Το φαινόμενο των «συμμοριών» ανηλίκων, οι οποίοι συναντιούνται για να «ξυλοκοπηθούν»,  έχει πάρει ανησυχητικές και γιγαντιαίες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Σημαντικό πλήγμα στην ψυχική ισορροπία τών μαθητών επέφεραν τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα τού κορωνοϊού, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα τον εγκλεισμό,  τού ζωτικότερου τμήματος της κοινωνίας, τών παιδιών, στις οικίες τους.

            Απαιτούνται σοβαρές, κοπιώδεις  και ουσιαστικές προσπάθειες για τον δραστικό περιορισμό τού σχολικού εκφοβισμού. Χρειάζεται να καλλιεργηθεί στις ψυχές των παιδιών, η καλωσύνη και η αγαπή προς τον συμμαθητή τους, το ομαδικό πνεύμα, να αναδειχθούν τα οφέλη τής συνύπαρξης και συνεργασίας στο σχολικό περιβάλλον, και η πανανθρώπινη αρχή ότι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλον, για την ομαλή συμβίωσή τους και την συμπόρευση στην κοινωνία, καθώς επίσης και ο σεβασμός της ανθρώπινης αξίας, η οποία αποτελεί το υπέρτατο αγαθό.   

Ο Αριστοτέλης είπε για τον άνθρωπο στα «Πολιτικά» : «ὁ δὲ μὴ δυνάμενος κοινωνεῖν ἢ μηδὲν δεόμενος δι᾽αὐτάρκειαν οὐθὲν μέρος πόλεως, ὥστε ἢ θηρίον ἢ θεός», δηλαδή,  «Όποιος δεν είναι ικανός να συμμετέχει σε μια κοινότητα ή δεν του χρειάζεται επειδή είναι αυτάρκης, σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί μέρος της πόλης, και κατά συνέπεια είναι ή άγριο ζώο ή θεός».[3]

Τα παιδιά αποτελούν το  υγιές κομμάτι μιας κοινωνίας και επειδή δεν είναι ούτε θεοί, ούτε άγρια ζώα, πρέπει να απολαμβάνουν τα αγαθά της ανέμελης παιδικής ηλικίας, απαλλαγμένα από το άγχος και το ψυχικό βάρος τής ενδοσχολικής βίας, αλλά και της βίας γενικότερα. Η συμβολή της οικογένειας και του σχολείου στην κατεύθυνση αυτή, αποτελεί  υψίστη  υποχρέωση και  είναι καθοριστική για την ομαλή ανάπτυξή τους.