Ελλάδα και Γερμανία αναμετρήθηκαν σε μια απεγνωσμένη μάχη την προηγούμενη βδομάδα με την πρώτη να τρέπεται σε έκτακτη υποχώρηση, βάσει της συμφωνίας στην οποία κατέληξε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Τίποτα δεν έχει κριθεί, όμως, αφού τα μέτρα πρέπει να ψηφιστούν και από το ελληνικό κοινοβούλιο. Οι Έλληνες πίστεψαν για λίγο ότι στρίμωξαν τη Γερμανία στη γωνία. Αυτή, βέβαια, δεν ήταν η κατάλληλη θέση για το Βερολίνο, το οποίο και επέστρεψε με εκδικητικές τάσεις.
Κεντρικός άξονας της διαμάχης ήταν το δημοψήφισμα σχετικά με το αν οι Έλληνες προτιμούν λιτότητα σε αντάλλαγμα ρευστότητας για το τραπεζικό τους σύστημα. Το δημοψήφισμα, βέβαια, δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί και ψήφο εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Η ελληνική πλευρά πίστευε ότι οι Ευρωπαίοι θα σώσουν τη χώρα, ώστε να αποφευχθεί μια μακροπρόθεσμη οικονομική καταστροφή, καθώς η λιτότητα δε συνιστά λύση. Η Ελλάδα, μετά το δημοψήφισμα, εγκλωβίστηκε, κατ’ ουσίαν, μεταξύ μιας τραπεζικής καταστροφής στο εγγύς μέλλον και μιας παρατεταμένης φτώχειας, εκτός ευρωζώνης.
Στο σκάκι, όταν χάνεις την παρτίδα, η πρώτη λύση είναι να αναποδογυρίσεις τη σκακιέρα. Αυτό έκαναν και οι Έλληνες με το δημοψήφισμα. Σε περίπτωση ΝΑΙ, θα υποχωρούσαν στις απαιτήσεις των Γερμανών, ενώ, σε περίπτωση ΟΧΙ, η κυβέρνηση θα ζητούσε νέα πιο επιεική συμφωνία, με τη σύμφωνη γνώμη του λαού.
Η ΕΕ έχει στηριχθεί πάνω στην αρχή της διατήρησης της εθνικής κυριαρχίας των κρατών μελών. Με την αρχή αυτή κατά νου και με σύμμαχό της τη θέληση του ελληνικού λαού, η ελληνική κυβέρνηση ξαναέστησε την παρτίδα. Ο αντίπαλος, όμως, δεν ήταν διατεθειμένος να συνεχίσει το παιχνίδι. Η Γερμανία θυσίασε την ελληνική εθνική κυριαρχία, ώστε να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο ευρωπαίων γραφειοκρατών που θα επιβλέπουν την εφαρμογή της συμφωνίας και το πως διατίθεται ο ελληνικός εθνικός πλούτος για την αποπληρωμή του δανείου. Οι Έλληνες παραχώρησαν αυτά τους τα δικαιώματα.
Τα Γερμανικά Κίνητρα
Η Γερμανία είναι μια κυρίως εξαγωγική χώρα που βασίζεται στην ευρωπαϊκή ελεύθερη ζώνη εμπορίου. Το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας έκλεισε με πλεόνασμα τον προηγούμενο μήνα και, γι’ αυτό το λόγο, οι εμπορικές συναλλαγές με την ευρωζώνη και την υπόλοιπη ΕΕ είναι απαραίτητες. Για τη Γερμανία το τέλος της Ευρωζώνης θα σημάνει και απειλή για τα εθνικά της συμφέροντα.
Η ελληνική στάση τρόμαξε τους Γερμανούς. Από τη μία πλευρά, η Αθήνα χρησιμοποίησε την αρχή της εθνικής της κυριαρχίας για να αποφύγει μια νέα συμφωνία λιτότητας, με μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα τη μεταφορά του κόστους του δανείου από την Ελλάδα στην ΕΕ και, κυρίως, τη Γερμανία. Αν συνέβαινε αυτό, και άλλες ευρωπαϊκές χώρες με οικονομικά προβλήματα θα ζητούσαν αντίστοιχες ελαφρύνσεις, στραγγίζοντας το γερμανικό πλούτο. Αυτή ήταν και η πραγματική σημασία του ΟΧΙ.
Από την άλλη πλευρά, αν η Ελλάδα έβγαινε από την ευρωζώνη, θα δημιουργούσε ένα προηγούμενο που θα οδηγούσε σταδιακά στο τέλος της Ένωσης. Αν μια χώρα μπορούσε να αποφασίσει, ανά πάσα στιγμή, την είσοδο και την έξοδό της από την ΕΕ, τότε το όλο εγχείρημα θα βρισκόταν υπό αμφισβήτηση. Πέρα από το νόμισμα, η έξοδος ενός κράτους-μέλους, ίσως, σήμαινε και το τέλος της ελεύθερης ζώνης εμπορίου. Η επιστροφή σε εμπορικούς δασμούς θα ήταν, όμως, εφιάλτης για τη Γερμανία.
Το ΟΧΙ στρίμωξε τη Γερμανία στη γωνία· το Βερολίνο δε μπορούσε να δεχτεί ούτε τις ελληνικές απαιτήσεις ούτε να αφήσει την Αθήνα να βγει από το ευρώ, γι’ αυτό και φλέρταρε με την ιδέα μια προσωρινής ελληνικής εξόδου την προηγούμενη βδομάδα. Η Ελλάδα χρωστάει ένα τεράστιο δάνειο και χρειάζεται να ξαναχτίσει την οικονομία της. Η παραμονή στο ευρώ ή η επιστροφή στη δραχμή ούτε θα άλλαζε την κατάσταση ούτε θα έδινε λύση στο τραπεζικό πρόβλημα. Η χώρα έχει χρεοκοπήσει! Μια προσωρινή έξοδος από το ευρώ δε θα άλλαζε τίποτα. Αν όμως φοβάσαι μια πιθανότητα εξόδου, ο καλύτερος τρόπος είναι να μπλοφάρεις στη διαπραγμάτευση, ζητώντας αυτό που αποφεύγεις.
Η Ανάσταση της Γερμανικής Κυριαρχίας
Οι Γερμανοί ήταν αυτοί που διαπραγματεύονταν με την Ελλάδα και όχι η ΕΕ. Αυτή τη φορά, όχι μόνο δεν έκρυψαν τη σκληρότητά τους, αλλά και ζήτησαν να ηγηθούν, πρόταξαν το εθνικό τους συμφέρον και συνέτριψαν τα επιχειρήματα της γαλλικής και της ιταλικής πλευράς. Άλλωστε, η Γερμανία θα επηρεαζόταν περισσότερο από τα αποτελέσματα της γαλλικής και της ιταλικής μετριοπαθούς στάσης.
Οι Γερμανοί αναστήθηκαν, χωρίς αμφιβολία, ως το μόνο κυρίαρχο κράτος στην ΕΕ, με την έννοια ότι έχουν τόσο τη δύναμη όσο και τη θέληση να επιβληθούν μονομερώς σε ένα άλλο κράτος. Άφησαν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς να λειτουργήσουν κανονικά, αλλά αυτοί είχαν την πραγματική διαπραγματευτική δύναμη.
Ένας από τους κύριους λόγους της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ήταν η Γερμανία να μην ξαναπαίξει το ρόλο που είχε μεταξύ 1871 και 1945. Γαλλία και Γερμανία θα συμβάδιζαν, χωρίς το φόβο να καταστεί η δεύτερη ως η απόλυτη δύναμη, λόγω της οικονομικής της ανάπτυξης. Η ΕΕ ήταν ο οργανισμός μέσα από τον οποίο οι δύο αυτές ευρωπαϊκές χώρες θα συμπορεύονταν, χωρίς το φόβο της μονομερούς κυριαρχίας του Βερολίνου.
Καμία χώρα δεν επιθυμούσε να βρεθεί λύση στην ελληνική κρίση παραπάνω από τη Γερμανία. Το Βερολίνο, όμως, πέρασε δύο φορές τη γραμμή· αρχικά, δεν έπρεπε να παραβλέψει τη γαλλική πλευρά και, έπειτα, δεν έπρεπε να προσπαθήσει να επιβληθεί στους εταίρους του. Αν και είχε για συμμάχους του τις ανατολικές χώρες -δε θα πληρώσουν αυτές για το ελληνικό χρέος και φόβος σχέσεων Αθήνας-Μόσχας-, αγνόησε τους πιο σημαντικούς του αντιπάλους.
Οι αντίπαλοι αγνοήθηκαν ως προς την πρότασή τους για προσωρινή ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες και ως προς την παραχώρηση της ελληνικής κυριαρχίας στην οικονομία. Η Ελλάδα θα επιτηρείται ως προς τη δέσμευση και εκτέλεση της συμφωνίας, γεγονός που δηλώνει πως θα βρίσκεται, ουσιαστικά, κάτω από γερμανικό έλεγχο.
Η Γερμανία επιθυμούσε περισσότερη λιτότητα σε αντάλλαγμα για τη στήριξη του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Μερικές φορές, όμως, οι επιθυμίες των κρατών δεν ταυτίζονται με τις πράξεις τους. Αυτό που τρόμαξε περισσότερο τους Γερμανούς ήταν το δημοψήφισμα. Αν το Βερολίνο κατάφερνε να πετύχει την υποχώρηση μιας ελληνικής κυβέρνησης που είχε την απόλυτη στήριξη του ελληνικού λαού, θα πετύχαινε και την ταυτόχρονη υποχώρηση του ελληνικού λαού. Οι Γερμανοί δε μπορούσαν να συμβιβαστούν με την έκβαση του δημοψηφίσματος, έπρεπε να ζητήσουν υποχωρήσεις και παραχωρήσεις.
Αυτό, βέβαια, δεν είναι το τέλος. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να ψηφίσει τα επαχθή αυτά μέτρα, «την επαύριον του δημοψηφίσματος». Η Γερμανία θα χρησιμοποιήσει την κατάσταση στο τραπεζικό σύστημα ως μέσο πίεσης, με το πρόσχημα ότι δεν εμπιστεύεται τους Έλληνες. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα, όμως, ο ελληνικός λαός να μην έχει μόνο να αντιταχθεί στη λιτότητα αλλά και στην «ξένη διακυβέρνηση».
Μια ευρύτερη ευρωπαϊκή ανησυχία
Ενώ στην Ελλάδα επανέρχονται οι μνήμες από τη γερμανική κατοχή κατά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η Γερμανία είναι μια, κατά βάση, φοβισμένη χώρα που απαντά στις προκλήσεις με αυτοπεποίθηση και σκληρότητα. Οι Έλληνες είναι δύσκολο να αποφασίσουν αν προτιμούν τη φτώχεια από την εθνική τους κυριαρχία. Οι Γερμανοί, όμως, έχουν ήδη δείξει τη στάση τους. Δεν θα παραγράψουν κανένα χρέος, όπως έκαναν και στην περίπτωση της Κύπρου, ενώ θα ζητήσουν υποχωρήσεις για τη βοήθεια που προσφέρουν. Παρόλο το ανθελληνικό αίσθημα των τελευταίων ημερών, οι Ευρωπαίοι δεν πρέπει να αγνοήσουν αυτή την πάγια τακτική της Γερμανίας.
Η Γερμανία δε μπορεί να ζει με τις ελληνικές απαιτήσεις και η Ελλάδα δε μπορεί να ζει με τις γερμανικές απαιτήσεις. Η τραπεζική κρίση, όμως, έδωσε στη Γερμανία τη δυνατότητα να ζητήσει από την Ελλάδα την παραχώρηση της εθνικής της κυριαρχίας. Τί άλλο μπορούσε να κάνει η Γερμανία και τί άλλο μπορούσε να κάνει η Ελλάδα; Η τραγωδία της γεωπολιτικής αυτής πραγματικότητας είναι πως οτιδήποτε συνέβη λίγο είχε να κάνει, τελικά, με τις αρχικές επιδιώξεις των πολιτικών.
Μετάφραση – Επιμέλεια: Γιώτα Μπουγά