Η βία και η παρενόχληση στον χώρο εργασίας - Τα δικαιώματα των εργαζομένων

'Αρθρο του Δημητρίου Σπυροπούλου, δικηγόρου Αθηνών, LLM Δίκαιο Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης,  Ιδρυτικού εταίρου της Δικηγορικής Εταιρείας «Εύνομος» [Σπυρόπουλος – Παυλίδου και Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία].

Η παρενόχληση στον χώρο εργασίας, αποτελεί, δυστυχώς, μια μάστιγα τής εποχής μας. Πολλοί  εργαζόμενοι παγκοσμίως υφίστανται συμπεριφορές ή πράξεις παρενόχλησης,  είτε από τους ίδιους τους εργοδότες, είτε από άλλους εργαζομένους.

Διαβάστε επίσης

Η παρενόχληση στον χώρο εργασίας συνεπάγεται ψυχικη επιβάρυνση και δημιουργεί πρόσθετο άγχος στον παθόντα,  με αρνητικές συνέπειες πρωτίστως για την ψυχική και σωματιή του υγεία και δευτερευόντως για την ομαλή παροχή της εργασίας του. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν αρκεί μόνο η νομική θωράκιση για την προστασία των εργαζομένων. Πρέπει οι ίδιοι οι  εργαζόμενοι, οι οποίοι υφίστανται ως θύματα,  μια  τέτοια παράνομη και  απάνθρωπη συμπεριφορά, να αφυπνιστούν και να προβαίνουν σε καταγγελία όπως ορίζει ο νόμος. 

Α. ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Με βάση την σύμβαση 190  της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, η οποία κυρώθηκε από την Ελλάδα, με το Ν.4808/2021, ως βία και παρενόχληση στον χώρο της εργασίας, ορίζεται μια  προσβλητική,  αναίτια συμπεριφορά,  η οποία στρέφεται κατά του εργαζομένου, προσβάλλει την προσωπικότητά του και καλλιεργεί ένα περιβάλλον αγχωτικό, δυσμενές, αντιπαραγωγικό και δυσλειτουργικό γι’αυτόν. Η βία και η παρενόχληση μπορεί να εκδηλώνεται είτε μεμονωμένα, είτε κατ’επανάληψη, να αποσκοπεί και να οδηγεί ή να  ενδέχεται να οδηγήσει, σε σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή οικονομική βλάβη.

 Β. ΠΟΙΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΑΙ

Ο νόμος προστατεύει όλες και όλους τους εργαζομένους, ανεξαρτήτως συμβάσεως εργασίας [ αν είναι μερικής ή πλήρους απασχόλησης], αν παρακολουθούν προγράμματα κατάρτισης, αν είναι μαθητευόμενοι ή ασκούμενοι, εργαζόμενοι των οποίων η σύμβαση εργασίας έχει καταγγελθεί, εθελοντές, άτομα που αναζητούν εργασία και άτομα, που ασκούν την εξουσία, τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες του εργοδότη.

Γ. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι προστατευτικές διατάξεις  ισχύουν τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στον δημόσιο τομέα. Συνεπώς, αφορούν και τους δημοσίους υπαλλήλους του ευρύτερου δημοσίου τομέα, ανεξαρτήτως της σύμβασης εργασίας, με την οποία συνδέονται με το δημόσιο. Επιπλέον, ισχύει στις αστικές και αγροτικές περιοχές, δηλαδή καταλαμβάνει τις εργασιακές σχέσεις σε όλους τους τομείς τής οικονομίας και σε όλους τους κλάδους της απασχόλησης.

Δ. ΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΝΟΜΟ

Σύμφωνα με τον σχετικό νόμο:

 α) ως «βία και παρενόχληση» νοούνται οι μορφές συμπεριφοράς, πράξεις, πρακτικές ή απειλές αυτών, που αποσκοπούν, οδηγούν ή ενδέχεται να οδηγήσουν σε σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή οικονομική βλάβη, είτε εκδηλώνονται μεμονωμένα είτε κατ’ επανάληψη,

β) ως «παρενόχληση» νοούνται οι μορφές συμπεριφοράς, που έχουν ως σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση της αξιοπρέπειας του προσώπου και τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος, ανεξαρτήτως εάν συνιστούν μορφή διάκρισης, και περιλαμβάνουν και την παρενόχληση λόγω φύλου ή για άλλους λόγους διάκρισης,

γ) ως «παρενόχληση λόγω φύλου» νοούνται οι μορφές συμπεριφοράς, που συνδέονται με το φύλο ενός προσώπου, οι οποίες έχουν ως σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση τής αξιοπρέπειας του προσώπου αυτού και τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.

Ε. ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ

(α) στον χώρο εργασίας, συμπεριλαμβανομένων δημοσίων και ιδιωτικών χώρων και χώρων,  όπου ο εργαζόμενος παρέχει εργασία, λαμβάνει αμοιβή, κάνει διάλειμμα ιδίως για ανάπαυση ή για φαγητό, σε χώρους ατομικής υγιεινής και φροντίδας, αποδυτηρίων ή καταλυμάτων, που παρέχει ο εργοδότης,

(β) στις μετακινήσεις από και προς την εργασία, τις λοιπές μετακινήσεις, τα ταξίδια, την εκπαίδευση, καθώς και τις εκδηλώσεις και τις κοινωνικές δραστηριότητες, που σχετίζονται με την εργασία και

(γ) κατά τις επικοινωνίες, που σχετίζονται με την εργασία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων, που πραγματοποιούνται μέσω τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας.

ΣΤ. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΔΟΤΗ ΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Κάθε εργοδότης ανεξαρτήτως αριθμού απασχολουμένου προσωπικού, καθώς και τα πρόσωπα, που ασκούν το διευθυντικό δικαίωμα, ή εκπροσωπούν τον εργοδότη,  υποχρεούνται:

α) να παραλαμβάνουν, να διερευνούν και να διαχειρίζονται κάθε καταγγελία ή σχετική αναφορά, με εμπιστευτικότητα και με τρόπο,  που σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, καθώς και να μην παρεμποδίζουν την παραλαβή, τη διερεύνηση και τη διαχείριση των καταγγελιών, ή αναφορών αυτών,

β) να παρέχουν συνδρομή και πρόσβαση σε κάθε αρμόδια δημόσια, διοικητική ή δικαστική αρχή, κατά την έρευνα τέτοιου είδους περιστατικού ή συμπεριφοράς, εφόσον τους ζητηθεί από αυτές,

γ) να παρέχουν στους εργαζομένους πληροφορίες,  σχετικές με τους πιθανούς κινδύνους βίας και παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο και με τα σχετικά μέτρα πρόληψης και προστασίας, συμπεριλαμβανομένων των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων των εργαζομένων και του εργοδότη επί τέτοιων περιστατικών,

δ) να αναρτούν στον χώρο εργασίας και να καθιστούν προσβάσιμη ενημέρωση για τις διαδικασίες, που υφίστανται σε επίπεδο επιχείρησης,  για την καταγγελία και την αντιμετώπιση τέτοιων μορφών συμπεριφοράς, καθώς και τα στοιχεία επικοινωνίας για τις αρμόδιες διοικητικές και δικαστικές αρχές.

Ζ. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝ ΑΝΩ ΤΩΝ ΕΙΚΟΣΙ [20] ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

Σύμφωνα με το νόμο, οι επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από είκοσι (20) εργαζομένους,  υποχρεούνται να υιοθετούν πολιτική για την διαχείριση εσωτερικών καταγγελιών, για περιστατικά βίας και παρενόχλησης, στην οποία περιγράφεται η διαδικασία υποδοχής και εξέτασης των καταγγελιών αυτών, κατά τρόπο που διασφαλίζει την προστασία του θύματος και τον σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Η πολιτική αυτή μπορεί να εντάσσεται σε ή να συνοδεύεται από άλλες πολιτικές και περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον:

α) ασφαλείς και εύκολα προσβάσιμους διαύλους επικοινωνίας για την υποδοχή των καταγγελιών, καθώς και τον προσδιορισμό των αρμοδίων προσώπων, εντός της επιχείρησης, για την παραλαβή και την εξέταση των καταγγελιών και την ενημέρωση των καταγγελλόντων,

β) έρευνα και εξέταση των καταγγελιών με αμεροληψία και προστασία της εμπιστευτικότητας και των προσωπικών δεδομένων των θυμάτων και των καταγγελλόμενων,

γ) την απαγόρευση αντιποίνων και περαιτέρω θυματοποίησης του θιγομένου προσώπου,

δ) την περιγραφή των συνεπειών επί διαπίστωσης παραβιάσεων,

ε) την συνεργασία και παροχή κάθε σχετικής πληροφορίας στις αρμόδιες αρχές, εφόσον ζητηθεί.

Η. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΘΙΓΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΚΔΛΗΛΩΣΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ

1. ΕΓΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

 Κάθε περιστατικο παρενόχλησης πρέπει να αναφέρεται εγγράφως, αρχικά στον εργοδότη τής επιχείρησης,  έτσι ώστε να αποδεικνύεται η καταγραφή του περιστατικού παρενόχλησης. Στην καταγγελία πρέπει να περιγράφεται με σαφήνεια και με αναφορά σε ημερομηνίες, το περιστατικό ή τα περιστατικά παρενόχλησης.

Συνιστάται η αποστολή τής καταγγελίας με ηλεκτρονική αλληλογραφία, από την οποία θα προκύπτει η ημερομηνία και η ώρα. Επιπλέον, μπορεί να συνταχθεί εξώδικη καταγγελία,  μέσω δικηγόρου, η οποία επιδίδεται στον εργοδότη με δικαστικό επιμελητή και συντάσσεται έκθεση επιδόσεως του εγγράφου από τον επιμελητή.

2. ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ – ΠΡΟΣΦΥΓΗ – ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΣΕ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΗΓΟΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ

Κάθε πρόσωπο, που θίγεται από περιστατικό βίας και παρενόχλησης σε βάρος του, ακόμη και αν έχει λήξει η σχέση, στο πλαίσιο της οποίας φέρεται ότι εκδηλώθηκε σε βάρος του το περιστατικό ή η συμπεριφορά, έχει δικαίωμα, πέραν της δικαστικής προστασίας, προσφυγής ενώπιον της Επιθεώρησης Εργασίας και του Συνηγόρου του Πολίτη, ως φορέα προώθησης και εποπτείας της αρχής της ίσης μεταχείρισης, καθώς και υποβολής καταγγελίας εντός της επιχείρησης, σύμφωνα με το νόμο.

3. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΘΙΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΝΑ ΑΠΟΧΩΡΗΣΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΟΥΣΙΑΣΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ

Κάθε πρόσωπο, που υφίσταται περιστατικό βίας και παρενόχλησης σε βάρος του, έχει δικαίωμα να αποχωρήσει από τον εργασιακό χώρο για εύλογο χρόνο, χωρίς στέρηση μισθού,  ή άλλη δυσμενή συνέπεια σε βάρος του, εφ’όσον, κατά την εύλογη πεποίθησή του,  υφίσταται επικείμενος σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή, την υγεία ή την ασφάλειά του, ιδίως, όταν ο εργοδότης είναι ο δράστης τέτοιας συμπεριφοράς,  ή όταν δεν λαμβάνει τα απαραίτητα πρόσφορα μέτρα, σύμφωνα με το νόμο, ώστε να αποκαταστήσει την εργασιακή ειρήνη, ή όταν τα μέτρα αυτά δεν είναι ικανά, για να σταματήσουν τη συμπεριφορά βίας και παρενόχλησης.

Στην περίπτωση αυτήν, ο αποχωρών υποχρεούται να ενημερώσει προηγουμένως τον εργοδότη εγγράφως, αναφέροντας το περιστατικό βίας και παρενόχλησης και τα περιστατικά, που αιτιολογούν την πεποίθησή του, ότι επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή, την υγεία ή την ασφάλειά του. ΣΕ μια τέτοια περίπτωση το καλύτερο μέσον πριν την αποχώρηση του εργαζομενου είναι η επίδοση εξωδίκου δηλώσεως με δικαστικό επιμελητή στον εργοδότη. Εφόσον δεν υφίσταται,  ή έχει παύσει να υφίσταται ο κίνδυνος και ο εργαζόμενος αρνείται να επιστρέψει στον εργασιακό χώρο, ο εργοδότης μπορεί να προσφύγει στην Επιθεώρηση Εργασίας, με αίτημα την επίλυση της διαφοράς.

Θ. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΡΓΟΔΟΤΗ  

Όταν εργαζόμενος,  ή με άλλη σχέση απασχολούμενος, σύμφωνα με το νόμο, καταγγέλλεται για παρενόχληση, ο εργοδότης υποχρεούται να λάβει τα απαραίτητα πρόσφορα και ανάλογα μέτρα, κατά περίπτωση, σε βάρος τού καταγγελλομένου, προκειμένου να εμποδιστεί και να μην επαναληφθεί παρόμοιο περιστατικό ή συμπεριφορά.

Τα μέτρα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν τη σύσταση συμμόρφωσης, την αλλαγή θέσης, ωραρίου, τόπου ή τρόπου παροχής εργασίας,  ή και την καταγγελία της σχέσης απασχόλησης, ή συνεργασίας, με την επιφύλαξη της απαγόρευσης της καταχρηστικής άσκησης  δικαιώματος, σύμφωνα με το άρθρο 281 ΑΚ.

Ι. ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΑΝΤΙΠΟΙΝΩΝ ΣΤΟΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ

Μια άλλη σημαντική διάταξη του νόμου, είναι η απαγόρευση και η ακυρότητα  τής απόλυσης τού εργαζομένου, ο οποίος έχει πέσει θύμα παρενόχλησης, ή η με οποιονδήποτε τρόπο λύση της έννομης σχέσης,  στην οποία στηρίζεται η απασχόληση, καθώς και κάθε άλλη δυσμενής μεταχείριση του εργαζομένου, εφ’όσον συνιστά εκδικητική συμπεριφορά ή αντίμετρο,  κατά την έννοια του νόμου, για περιστατικό βίας και παρενόχλησης. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να προφύγει στο αρμόδιο δικαστήριο, για να ακυρώσει την απόλυσή του και να προστατεύσει την προσωπικότητά του από τέτοια δυσμενή μέτρα σε βάρος του.

ΙΑ. ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΔΕΙΞΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ

Όταν το θιγόμενο πρόσωπο ισχυρίζεται, ότι υφίσταται βία και παρενόχληση στον χώρο εργασίας και εφ’όσον προβεί σε καταγγελία στην αρμόδια αρχή, ο εργοδότης, ή ο εργαζόμενος, ο οποίος παρενοχλεί τον παθόντα,   υποχρεούται, απαντώντας στην καταγγελία του παθόντος,  ο ίδιος να αποδείξει ότι ο εργαζόμενος  δεν υπέστη βία ή παρενόχληση στον χώρο εργασίας. Βαρύνεται, δηλαδή, ο υπαίτιος της παρενόχλησης,  να αποδείξει ότι δεν προέβη σε πράξεις παρενόχλησης προς το θιγόμενο πρόσωπο.

Επισημαίνεται ότι ο βλαπτόμενος εργαζόμενος μπορεί να αποδείξει την παρενόχληση με κάθε πρόσφορο μέσον. Ενδεικτικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν μάρτυρες, έγγραφα της επιχείρησης, τα οποία αφορούν το πρόσωπό του και τον προσβάλλουν, η  ηλεκτρονική αλληλογραφία, εσωτερικά ηλεκτρονικά μηνύματα στην επιχείρηση, και εσωτερική επικοινωνία μεταξύ των εργαζομένων, αν υπάρχει.

ΙΒ. ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Οι συνθήκες απασχόλησης των εργαζομένων πρέπει να είναι ανθρώπινες, το εργασιακό περιβάλλον ήρεμο και αρμονικό, οι σχέσεις μεταξύ τους πρέπει να διαπνέονται από αλληλεγγύη, αλληλοσεβασμό και από τήρηση των στοιχειωδών κανόνων συμπεριφοράς. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, το 1/3 τού χρόνου της ζωής κάθε ατόμου, αναλώνεται στον χώρο εργασίας του. Με τα  υπάρχοντα θεσμικά μέσα,  οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι δεν έχουν δικαίωμα στην σιωπή και «απόκρυψη» περιστατικών τυχόν παρενόχλησης, αλλά υποχρεούνται να τα καταγγέλλουν για να προστατεύσουν την προσωπικότητά τους.

Η καταγγελία έχει διττό χαρακτήρα προστασίας : Αφ’ενός μεν προστατεύεται ο ίδιος ο θιγόμενος,  αφ’ετέρου δε, προστατεύονται και οι λοιποί συνάδελφοί του από τυχόν προσβολή τους από τον υπαίτιο.

Μια καταγγελία προστατεύει πάνω απ’όλα τον θιγόμενο εργαζόμενο, ταυτόχρονα όμως,  μπορεί να προφυλάξει  και πολλούς άλλους εργαζομένους από την ίδια απάνθρωπη μεταχείριση.